Витамер
Витамините се јавуваат во различни сродни облици познати како витамери. Витамерот на одреден витамин е едно од неколкуте поврзани соединенија што ги извршува функциите на споменатиот витамин и ги спречува симптомите на недостаток на споменатиот витамин.
Раните истражувања ги идентификуваа витамините според нивната способност да лекуваат болести со недостаток на витамини специфични. На пример, витаминот Б1 првпат бил идентификуван како супстанца која спречува и третира берибери. Последователните нутриционистички истражувања откриле дека сите витамини покажуваат биолошка активност против нивниот специфичен витамински дефицит, иако различните витамини покажуваат различна моќ против тие болести.
Збир на витамери со поврзана биолошка активност се групирани заедно со општо име, или генерички опишувач, што се однесува на слични соединенија со иста функција на витамин. На пример, витаминот А е генерички опишувач за класата на витамери на витамин А кои вклучуваат ретинол, ретинална, ретиноична киселина и провитамински каротеноиди, како што е бета-каротин, меѓу другите.[1][2]
Својства[уреди | уреди извор]
Витамерите често имаат суптилно различни својства од нивната примарна или најчест облик. Овие разлики вклучуваат изобилство во вообичаената исхрана, биорасположивост, токсичност, физиолошки активности и метаболизам. Некои витамини се поврзани со различни придобивки за здравјето во споредба со другите облици на истиот витамин.
Фолната киселина, витаминот Б9 кој најчесто е додаван во збогатената храна и додатоците во исхраната, е 1,7 пати повеќе биодостапна од витамерите на витаминот Б9 кои се наоѓаат во минимално обработената храна.[3] Разликите во варењето и впивањето се причина за забележливите разлики во биорасположивоста помеѓу витамерите на витаминот Б9. Облиците на витамин Б9 кои се појавуваат во минимално обработената храна, понекогаш наречена „фолати на храната“, бараат варење со ензимска хидролиза пред впивањето, додека фолната киселина не.[3]
Некои витамини имаат токсични ефекти кога се консумирани во прекумерни количини, а одредени витамини имаат поголем потенцијал за токсичност во споредба со другите форми на истиот витамин. На пример, хипервитаминоза А е синдром на токсичност предизвикан од прекумерна потрошувачка на ретиноидни витамери на витамин А како што се ретинол, ретинална и ретиноична киселина.[1] Спротивно на тоа, провитаминот А каротеноидите како што е бета-каротинот не се поврзани со овие токсични ефекти.[2]
Никотинската киселина и никотинамидот се два витамери на витаминот Б 3 кои покажуваат разлики во метаболизмот. Големи, фармацевтски дози на никотинска киселина се користат под медицински надзор како третман за хиперхолестеролемија.[3] Високите дози на никотинска киселина се исто така поврзани со потенцијал за негативни ефекти, најчесто реакција на црвенило на ниацин што се одликува со црвенило или црвенило на кожата, чувство на топлина, чешање и пецкање. Никотинамидниот витамер на витаминот Б3 не го покажува истиот терапевтски ефект за третман на хиперхолестеролемија, но исто така не предизвикува реакција на црвенило на нијацин и не е поврзан со истите негативни ефекти како никотинската киселина.[3]
Храна и додатоци во исхраната[уреди | уреди извор]
Како дел од целокупната диета, минимално обработената храна обезбедува голем број на различни природни витамери. Ова често е во спротивност со збогатената храна и додатоците во исхраната кои воглавно обезбедуваат витамини како еден витамер. витамин Е, витамин Б6 и витамин Б9 се три примери.
Витамин Е[уреди | уреди извор]
Природните витамери на витаминот Е се токофероли (α-, β-, γ- и δ-) и токотриеноли (α-, β-, γ- и δ-). Многу растителна храна ги обезбедуваат сите осум природни витамини на витамин Е во различни количини од различни извори. Токоферолите се позастапени во најчесто консумираната храна во однос на токотриенолите. Засилената храна и додатоците во исхраната претежно содржат витамин Е како α-токоферол соли, најчесто како токоферил ацетат или витамин Е ацетат.[2]
Различните природни витамери на витаминот Е не се меѓусебно претворени во телото и имаат различни метаболички ефекти. Ново примените витамини на витамин Е се пренесуваат до црниот дроб. Црниот дроб препознава и преференцијално повторно лачи α-токоферол во циркулацијата, што го прави најзастапениот витамин Е во крвта.[2] Додека токотриенолите се присутни во пониски концентрации, тие имаат посилни антиоксидансни својства од α-токоферолот и можат да имаат метаболички влијанија при ниски концентрации. Нормалните серумски концентрации на α-токоферол кај возрасни се движат од 5 до 20 μg/mL.[2]
Витамин Б6[уреди | уреди извор]
Постојат најмалку шест природни витамери на витамин Б6, вклучувајќи пиридоксин, пиридоксал и пиридоксамин, како и 5'-фосфат дериват од секој. Сите шест природни витамини на витамин Б6 се наоѓаат во храната.[3]
Пиридоксин, заедно со неговиот фосфорилиран облик, пиридоксин-5'-фосфат, првенствено се наоѓаат во храната од растителна основа. Пиридоксинот е најстабилниот витамер на витаминот Б6. Пиридоксин гликозидот е поврзан витамер кој исто така се наоѓа во некои растителни храни. Пиридоксал-5'-фосфат и пиридоксамин-5'-фосфат се витамери кои претежно се наоѓаат во храната од животинско потекло.[3]
Зајакната храна и додатоците во исхраната најчесто обезбедуваат витамин Б6 како пиридоксин хидрохлорид.
Витамин Б9 (фолат)[уреди | уреди извор]
Постојат многу природни витамери на витамин Б9, т.е. фолати, кои се наоѓаат во минимално обработената храна. Понекогаш се нарекувани„фолати од храна“, овие витамери се одликуваат како птероилполиглутамати и содржат меѓу една и шест дополнителни молекули на глутамат во споредба со фолната киселина.[3] Фолната киселина, хемиски опишана како птероилмоноглутаминска киселина, е уште еден витамер на витаминот Б9. Иако ретко се наоѓа во минимално обработена храна, тој е првостепен облик на витамин Б9 додаден во збогатена храна и многу додатоци во исхраната.[3]
Фолната киселина и фолатите од храната се примаат и метаболизираат по различни патишта. По варењето, фолатите од храната се претвораат во тенкото црево во 5-метелтетрахидрофолна киселина, биолошки активен витамер на витаминот Б9. Фолната киселина се прима и се пренесува во крвотокот до црниот дроб, каде што се претвора во тетрахидрофолат, втор биолошки активен витамер, преку дихидрофолат редуктаза.[4] Црниот дроб има ограничен капацитет да ја метаболизира фолната киселина во тетрахидрофолат. Секоја фолна киселина која не се претвора во тетрахидрофолат во црниот дроб останува во крвта додека не се метаболизира во црниот дроб или се излачува преку бубрезите. Фолната киселина која останува во крвотокот се смета за неметаболизирана фолна киселина. Од воведувањето на задолжителното збогатување со фолна киселина во Соединатите Држави, повеќето луѓе имаат променлива количина на неметаболизирана фолна киселина која циркулира во нивната крв.[5]
Список на витамини со некои од нивните активни облици[уреди | уреди извор]
| Витаминско општо опишувачко име |
Хемиско име(и) на витамер или хемиска класа на соединенија (списокот не е целосен) |
|---|---|
| Витамин А | сиот трансретинол, ретинална, ретиноична киселина, ретиноиди и провитаминот А каротеноиди алфа-каротин, бета-каротин, гама-каротин; и ксантофил бета- криптоксантин |
| Витамин Б1 | тијамин, тијамин монофосфат,[6] тиамин пирофосфат |
| Витамин Б2 | Рибофлавин, Флавин мононуклеотид (ФМН), Флавин аденин динуклеотид (ФАД) |
| Витамин Б3 | Никотинска киселина, ниацинамид, никотинамид рибозид |
| Витамин Б5 | Пантотенска киселина, пантенол, пантетин |
| Витамин Б6 | Пиридоксин, пиридоксин фосфат, пиридоксамин, пиридоксамин фосфат, пиридоксал, пиридоксал 5-фосфат |
| Витамин Б7 | Биотин |
| Витамин Б9 | Фолна киселина (птероилмононоглутаминска киселина), фолна киселина, 5-метилтетрахидрофолат |
| Витамин Б12 | Цијанокобаламин, хидроксокобаламин, метилкобаламин, аденозилкобаламин |
| Витамин Ц | Аскорбинска киселина, дехидроаскорбинска киселина, калциум аскорбат, натриум аскорбат, други соли на аскорбинска киселина |
| Витамин Д | Калцитриол, ергокалциферол (Д2), холекалциферол (Д3) |
| Витамин Е | Токофероли (д-алфа, д-бета, д-гама и д-делта-токоферол), токотриеноли (алфа, бета, гама, делта токотриеноли) |
| Витамин К | филохинон (К1), менахинони (К2), менадиони (К3) |
Поврзано[уреди | уреди извор]
Наводи[уреди | уреди извор]
- ↑ 1,0 1,1 Institute of Medicine (9 јануари 2000). Dietary Reference Intakes for Vitamin A, Vitamin K, Arsenic, Boron, Chromium, Copper, Iodine, Iron, Manganese, Molybdenum, Nickel, Silicon, Vanadium, and Zinc (англиски). doi:10.17226/10026. ISBN 978-0-309-07279-3. PMID 25057538.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Institute of Medicine (11 април 2000). Dietary Reference Intakes for Vitamin C, Vitamin E, Selenium, and Carotenoids (англиски). doi:10.17226/9810. ISBN 978-0-309-06935-9. PMID 25077263.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 Institute of Medicine (7 април 1998). Dietary Reference Intakes for Thiamin, Riboflavin, Niacin, Vitamin B6, Folate, Vitamin B12, Pantothenic Acid, Biotin, and Choline (англиски). doi:10.17226/6015. ISBN 978-0-309-06554-2. PMID 23193625.
- ↑ „Folic acid handling by the human gut: implications for food fortification and supplementation“. The American Journal of Clinical Nutrition. 100 (2): 593–9. август 2014. doi:10.3945/ajcn.113.080507. PMC 4095662. PMID 24944062.CS1-одржување: display-автори (link)
- ↑ CDC (22 октомври 2018). „Folic Acid Safety, Interactions, and Effects on Other Outcomes“. Centers for Disease Control and Prevention (англиски). Посетено на 27 декември 2022.
- ↑ „Determination of the native forms of vitamin B1 in bovine milk using a fast and simplified UHPLC method“. Food Chemistry. 229: 452–457. август 2017. doi:10.1016/j.foodchem.2017.02.092. PMID 28372200.