Валентин Водник
Валентин Водник (3 февруари 1758 – 8 јануари 1819) бил крањски свештеник, новинар и поет со словенечко потекло. Бил активен во доцниот период на просветителството. Тој е добро познат по неговиот придонес во пишувањето материјали кои го подигнале престижот на словенечкиот јазик создавајќи стандард наменет да ги обедини луѓето од словенечките земји на еден разбирлив јазик. Активен бил и во геолошките науки, каде што соработувал со Зигмунд Зоис во истражувањето на потеклото на Јулијанските Алпи. Тој поминал значително време на курирање на неговата колекција минерали составена од 338 примероци.
Живот и работа
[уреди | уреди извор]
Водник бил роден во Згорња Шишка, сега предградие на Љубљана, Словенија, тогаш дел од Хабсбуршката Монархија. Израснал во релативно добро ситуирано селско-занаетчиско семејство. Станал Францисканец и студирал во Љубљана, Ново Место и Горица, завршувајќи ги студиите во 1782 година.
Работел како свештеник во Љубљана, во горнокрањското село Сора, во Блед и во Рибница. Во 1793 година се вратил во Љубљана и се приклучил на интелектуалниот круг на Сигмунд Зоис, во кој се собрале неколку фигури од словенечкото просветителство. Зоис останал спонзор на Водник до својата смрт. Во 1797 година, Водник станал професор на Лицеумот во Љубљана.
Водник се посветил на пишување поезија на словенечки, кој го нарекувал крањски. Неговите први поеми биле објавени во збирките на словенечки народни песни на Марко Похлин. Поезијата на Водник била релативно едноставна, со генерално патриотски и сатиричен карактер. Една од неговите најпознати поеми, „Драмило“ е поетски апел до Словенците да бидат горди на својата земја, јазик и наследство.
Во 1806 година ја објавил својата прва збирка поезија, под наслов Песни за примероци. Тој исто така бил уредник на првиот словенечки весник Лублинске новице, која излегувала двапати неделно од 1797 до 1800 година.
Покрај поезијата и новинарството, Водник исто така пишувал граматики, учебници, па дури и првиот словенечко-јазичен кујнски прирачник (1799) и превод на прирачник за акушерки (1818) од Јан Матушек.
Во 1810-тите, тој станал жесток поддржувач на француската анексија на словенечките земји. Во 1809 година, напишал песна, наречена Илирија повторно се раѓа, во која го пофалил Наполеон Бонапарта за основањето на Илирските провинции. За време на краткотрајната француска администрација, тој бил клучен во убедувањето на властите да ја промовираат употребата на словенечкиот јазик во образованието, културата и администрацијата. По враќањето на австриската власт во 1813 година, повеќето од овие реформи во јазичната политика биле задржани, но на самиот Водник се гледало со недоверба. Тој бил пензиониран и отстранет од јавниот живот. Починал во Љубљана на 60-годишна возраст. Неговиот надгробен споменик е изложен на гробиштата Навје.
Наследство
[уреди | уреди извор]Водник генерално се смета за првиот вистински поет на словенечки јазик, како и првиот новинар. Во своите записи, напишани на стариот правопис на бохоричица, тој го користел родниот горнокарњолски дијалект, во кој вградил зборови и граматички карактеристики од други словенечки дијалекти за да биде пошироко разбран; неговиот пристап вклучуваше прочистување на заедничката лексика, заменувајќи ги германските изрази со повеќе локални изрази добиени во многу словенечки региони. Иако тој ретко е пофален дека е длабок или оригинален поет, неговите песни пренесуваат искрени чувства, а неговата употреба на иронија е забележлива. Како член на кругот на Зигмунд Зоис, тој им помогна на неколку помлади таленти, меѓу кои и Франце Прешерен, најважниот словенечки поет. По смртта на Водник, Прешерен напишал две елегии во негов спомен.
Валентин Водник бил избран како главен мотив за неодамнешната комеморативна серија монети: 250-годишнината од раѓањето на Валентин Водник, кована во јануари 2008 година. На аверсот е прикажан профилот на Валентин Водник, на долниот дел од монетата е испишан последниот стих од песната „Мој споменик“, кој на македонски вели:
„Нема ќерка, нема син, да дојде по мене, доволно е сеќавање, моите песни пеат за мене“. Истите стихови се испишани на задната страна на споменикот Водник на плоштадот Водник и на неговиот надгробен споменик. Споменикот е подигнат во 1889 година. Бронзената статуа и едноставниот постамент ги изработи Алојз Гангл. Некои елементи поврзани со верноста кон Илирските провинции биле додадени на постаментот во 1929 година.
Книгата за готвење на Водник била популарна, со мешавина од главно германски рецепти и делови за словенечка кујна. Таа била развиена во Словенска кухарица (Словенечка готвачка, 1868) од Магдалена Плејвеис, која продолжила да се реиздава во 21 век.