Будистичка космологија

Будистичката космологијата е описот за потеклото и развојот на светот, според каноните, будистички текстови и коментари.

Будистичката космологијата зборува за три главни светови (три типа на постоење), во кои се препородуваат суштества. Најниско е  чујното бивање (kāma-bhava), кој е дом на пет видови на суштества. Најмалку се престојува во светот на најголемите страдања (привремен пекол). Други се световите на гладни духови, животни, луѓе, а на  крајот небесниот свет. Во нив главната движечка сила е желбата. Над оваа е обликот бивање (рупа-bhava), кој содржи петнаесет нивоа во кои нема грубо чујни искуства. Суштествата се убави и светли. Над оваа е бивање без облик (arupa-bhava). Тоа се состои од четири делови: бесконечен простор, бесконечна свест, ништо, ниту согледувања ниту невнимание.

Во секој од световите ќе се препородуваат суштества зависни од нивните дела. (карма).

Позадина

Не сите будистички училишта се занимавале со космологија. На пример мадхјамика, со неговото сфаќање за непостоење на надворешниот свет, тој додал малку професии за космолошката теорија. Три школи на Будизмот, во која е присутно занимање за космологија се: теравада,  сарвастивада и јогакара.

Светови

Во будистичката космологијата целиот универзум е поделен на три сфери или светови:

• Кама-дхату (Санскрит) или кама-лока (пали) -  свет на етилата
• Рупа-дхату (Санскрит) или рупа-лока (пали) свет на чисти форми, суптилна материја
• Арупја-дхату (Санскрит) или арупа-лока (пали) свет на безобличноста.

Доменот на сетилата (Kāmadhātu)

Приказ на будистички пекол во бурманската уметност.

Најниска од трите сфери е Кама-дхату (или Кама-лока), светот на сетилата. Тој се протега од најниската точка, од непрегледниот број на пеколи, па нагоре низ средината на духовите, животните и луѓето, сè до средината на пониските "божества", кои живеат на највисоката точка на светот на сетилата. Овој цел свет бил населен со суштества кои имаат шест сетила: сетило за вид, слух, вкус, мирис, допир и ментални впечатоци.

Во различни пекоколи опстојуваат суштества, кој страдаат од пораките на минатото на различни степени. Едни пеколи се мрачни, други се ладни, трети се жешки; секој има осум фази, секоја со цел да ги вреднува од лош кон најлош (како во најврелиот пеколот, болката никогаш не запира).

Областа со форма (Rūpadhātu)

Летање Апсара, Боробудур.

Вториот свет, Рупа-дхату (или Рупа-лока) се одликува со недостаток на три сетила: чувство на вкус, мирис и допир; таму постојат само вид, слух и ментални впечатоци. Жителите на овој свет сè уште имаат некоја слика, или форма (дупка), кој во ова ниво сè уште е неизбежна во нивното постоење.

Светот Рупа е поделен на повеќе небеси:според Васубандхудова абидхама-коса има седумнаесет, теравади има шеснаесет, додека јогачара се заложува за постоење на осомнаесет вакви небеси. Со овие небеси се поврзани различни степени на џхани (dhjána), или контемплации: исползување на првата џхана овозможува пристап во првите три Рупа небеса (кои понекогаш се нарекуваат Брахма-лока или Брахмин свет), користењето на втората џхана во втори три, третата џхана во следните три, а последната џхана во последните осум небеси.

Област без форма (Ārūpyadhātu)

Над светот Рупа  се наоѓа во третата сфера од вселената, Арупја-дхату (или Арупа-лока). Во овој "безличен" или "нематеријален" свет, видот и звукот се отсутни - постојат само ментални впечатоци, или со речникот на јогачарите, само-свест. Сите училишта се согласни дека во безобличниот свет постојат четири небеси: небеса на безграничен простор, бескрајна свесност, ништожност или непостоење и ни свесност ни несвесност. На овие небеси пристигнуваат битија чије повторно раѓање следи по медитација на една од четирите неограничувања или Брахма-вихари.