Бронислава Вајс (Папуша)
Бронислава Вајс (17 август 1908 година, Лублин - 8 февруари 1987 година, Иновроцлав) била полско-ромски класичен поет и пејач.
Живот[уреди | уреди извор]
Бронислава Вајс, попозната по нејзиното ромско име Папуша (што значи кукла), била една од најпознатите ромски поети. Таа пораснала номадски со своето семејство во Полска како дел од кумпанија или група семејства. Таа била писмена, што било многу невообичаено за тогашните полски Роми. Таа научила да чита тргувајќи со кокошки, во замена за лекции со локалните селани. Ова не било прифатено, и секогаш кога била откриена како чита, ја тепале и ја уништувале книгата. Бронислава се омажила на 15 години, за многу постар и почитуван харфист по име Дионизи Вајс. Таа била многу незадоволна од бракот и пеењето го користела како начин на ослободување на фрустрации. Нејзиниот сопруг често ја придружувал на харфата. Набргу откако научила да пее, таа почнала да компонира свои балади и песни засновани на традиционалното ромско раскажување и пишување песни.
Во 1949 година ја слушнал полскиот поет Јержи Фицовски кој веднаш го препознал нејзиниот талент. Многу од нејзините песни се поврзани со темата „Враќање дома“, тема вообичаена во ромската поезија. Иако Ромите го користеле ова за да го опишат копнежот да се вратат на отворениот пат, Фицовски ова го гледал како на Папуша копнежот да се насели, да не биде повеќе номад. Тој објавил неколку нејзини песни во списанието наречено Проблеми, како и интервју со полскиот поет Јулијан Тувим. Иако, од една страна, песната ја направи Папуша позната за првпат меѓу полската публика, од друга страна интервјуто и пред се ромско-полскиот минидичник прикачен на него, предизвикаа негативен пресврт во животот на поетесата бидејќи таа била обвинета за откривање на тајните на нејзината родна култура на гаџите.
Нејзините активности ги поврзале со таквите од страна на Ромите, со симултаните потези на полската комунистичка влада кои ја најдоа својата кулминација во септември 1952 година (поинаку позната како „Акција Ц“ или „Големиот застој“, чија цел беше да се создаде првиот попис на полските Синти и Роми, нивна регистрација и задолжително доделување лични карти). Обвинувањата на Папуша и Фицовски како поддржувачи, дури и ненамерно за принудното населување на Ромите, дури и сега не се невообичаени, иако законот за забрана на скитници се вовел дури во 1964 година. Слични закони почнаа да се појавуваат во соседните земји како што се Чехословачка (1958), Бугарија (1958) и Романија (1962). Самата Папуша се населила во западниот полски град Горзов Вилкополски, поминувајќи го најголемиот дел од својот живот во куќа на улицата Косиниеров Гдињскич, која денес носи плоча посветена на неа.
Ромската заедница набрзо почнала да ја смета Папуша за предавничка, ѝ се заканувале и ја навредувале, или поради откривање на деталите за ромскиот јазик, културата, обичаите и обичајот, или поради нејзините контакти со гаџите, или за нејзината наводна улога во антиномадските потези на власта. Папуша тврдела дека Фицовски ја експлотирал и ја извадил од контекст. Нејзините апели паднале на глуви уши и Баро Шеро (Голема глава, старешина во ромската заедница) ја прогласил за „нечиста“. Таа била протерана од ромскиот свет, а нејзините контакти со Фицовски згаснаа. Потоа, таа поминала 8 месеци во ментална болница, а потоа следните 34 години од животот сама и изолирана пред нејзината смрт во 1987 година. Фицовски останал нејзин главен обожавател и пофалник, популаризирајќи го нејзиното наследство и уникатно место во полската и ромската култура во текот на неговиот подоцнежен живот.
.jpg)
Дела[уреди | уреди извор]
Поголемиот дел од делата на Папуша вклучува традиционални ромски формати заедно со некои необични аспекти како што е пишувањето во еднинска форма. Многуте нејзини дела, биле поврзани со чувство на носталгија, копнеж и (особено) чувства на изгубеност.
„...водата не гледа зад себе
Бега, трча подалеку
Каде очи нема да ја видат,
водата талка...“
Често објавувала песни за време на доцните 1940-ти, па сè до средината на 50-тите години, кога била отстранета од ромскиот живот. Таа прво објавувала во полски книжевни списанија, а потоа и напишала свои сопствени книги. Таа повторно почнала да објавува за кратко време кон крајот на 60-тите.
Папуша била казнета затоа што ги објавувала своите поеми, бидејќи, како што се вели, Ромите не смеат да ги објавуваат тајните на ромското племе. Но, пишувањето песни е често хоби на Ромите и Ромките.
Спомени[уреди | уреди извор]
- Во 1974 година, документарен филм со наслов Papusza бил режиран од Маја Војчик и Рајшард Војчик. Во него се претставени обичаите и животот на ромската заедница. Главните протагонисти на филмот беа Бронислава Вајс и Јержи Фицовски.[1]
- Во 1991 година, филмот Historia Cyganki (Приказна за една циганка), бил режиран од Грег Ковалски со музика од Јан Канти Павлушкевич.[1]
- Ромскиот театар „Романса“ во Украина направи претстава за Папуша.
- Има споменик на Папуша во Горзов Вилкополски.
- Золи, четвртиот роман на американскиот писател со ирско потекло Колум МекКен го следи животот на Мариенка Новотна, наречена „Золи“, измислена Словачка Ромка. Нејзиниот живот е лабаво заснован на оној на Бронислава Вајс: Золи го истражува прогонството на Ромите со кои се соочиле за време на Втората светска војна, како и влијанието на социјализмот врз ромската култура и начин на живот.
- Полскиот филм Papusza за нејзиниот живот беше објавен во 2013 година. Режисер е Џоана Кос-Краузе и Кшиштоф Краузе, а главната улога ја толкува Џовита Будник.[2]
- Во 2013 година, Анѓелика Кузениак ја објави книгата Papusza за животот и книжевното наследство на Бронислава Вајс.[1]
Надворешни врски[уреди | уреди извор]
- Биографија со цитати од Фицовски Архивирано на 6 февруари 2012 г.
- Преглед на нејзините дела и нивното значење
- FemBiography (германски) со врски, цитати и литература
- Papusza во Culture.pl
Поврзано[уреди | уреди извор]
- Золи, роман лабаво заснован на животот на Вајс