Богобој Атанацковиќ
Богобој Атанацковиќ (Баја, 10 јуни 1826 – Баја, 28 јули 1858) бил српски писател.[1] Атанацковиќ кој поттикнат од идеите на романтизмот од уметнички причини на осумнаесет години го сменил името Тимотеј во Богобој.
Биографија[уреди | уреди извор]
Атанацковиќ бил од угледно буржоаско семејство, каде што српската традиција била скрупулозно почитувана. Училиште почнал на рана возраст во своето село. Гимназијата ја посетувал во гимназијата во Карловци пред да продолжи со повисоките студии на универзитетите во унгарската и австриската престолнина.
Атанацковиќ ги продолжил студиите по право, кои ги започнал на универзитетите во Будимпешта и во Виена, каде што често го посетувал кругот на српски романтичари, следбеници на Вук Караџиќ; се дружел со Ѓуро Даничиќ и со поетот Бранко Радичевиќ. Како резултат на неговото учество во Српското движење од 1848 година и на мајското собрание во Сремски Карловци, тој бил принуден да побегне во Виена, а подоцна во Париз, од каде што патувал низ Франција, Швајцарија, Германија, Англија и Италија. Дошол во Нови Сад во 1851 година и работел како секретар на православниот епископ Платон Атанацковиќ. Ја продолжил својата литературна работа која ја започнал за време на студиите во Виена, а во 1852 година се вратил во Баја, каде отворил адвокатска канцеларија.[1] Починал во 1858 година од туберкулоза. Тој имаше 32 години.
Позирал за портрет кога имал околу четиринаесет години, веројатно на крајот од првите години од гимназијата, дете од угледно трговско семејство во Баја; портретистот бил или со австриско или унгарско потекло, но неговиот идентитет сè уште останува непознат. Атанацковиќ бил насликан со книга во десната рака, на начин вообичаен во тоа време за портрети на постари деца кои оделе на училиште или потекнуваат од образовани семејства. Тој беше предодреден да студира право. Ниту дете, ниту возрасен, со сериозен израз на лицето, туку со големина на дете, облечен според стилот на повисоките класи, буржоазијата или благородништвото (уметникот Јован Поповиќ го насликал портретот на истакнатиот и остарениот Сава Текелија облечен во таква облека), идниот адвокат беше прикажан во типична, малку вкочанета поза, карактеристична за една слика на бидермаер. Неговото тело и рацете се нешто непропорционални со главата, но неговото лице е насликано внимателно, со извонредна топлина и директност. Деталите на неговата облека - украсните риги, копчињата, наборите на палтото, машната на кошулата - се нагласени во нивната едноставност за да се нагласи важноста на прикажаната личност.
„Два идола (1851)“ го прослави. Одеднаш се нашол баран како романописец од прв ред. Денеска сегашната критика на Атанацковиќ не гледа така, но тогаш живееле во поинакво време. Неговите приказни се делумно автобиографски или засновани на животи на луѓе што ги познавал: да се измисли за него значи да се памети. Неговите раскази вообичаено имаа основа, а, покрај тоа, неговиот избор на реалистични детали во лабаво испреплетени заплети му дадоа на неговото дело воздух на веродостојност. И покрај тоа, тој ги постигна своите ефекти со неговиот „лесен, јасен и познат јазик на обичниот народ“, што го учеа Караџиќ и Даничиќ кога студираше во Виена на диплома по право.
Наследство[уреди | уреди извор]
На основа на книжевната рецепција на делото на Богобој Атанацковиќ, според Јован Скерлиќ, се дознало дека тој припаѓа на група писатели кои на почетокот биле премногу фалени, а подоцна и целосно презири. Атанацковиќ имал за цел да ги едуцира и забавува своите читатели, а ставовите што ги поддржува во неговата поетика покажуваат дека бил запознаен со современите педагошки учења. Пишуваше за женскиот дел од својата публика и за младите. Атанацковиќ бил под влијание на српските писатели од претходните епохи заедно со неговите современици, пред се Бранко Радичевиќ, и современите руски, француски, германски и унгарски писатели, како и усната народна и урбана лирика. Во своите дела тој ги опиша настаните од револуцијата 1848-1849 година. Неговиот придонес во развојот на српската литература се гледа во напуштањето на војводинскиот дијалект во согласност со реформата на српскиот јазик на Вук Караџиќ, комбинирајќи го сентименталниот и романтичниот стил со елементите на реализмот во српската проза, како и во свртувањето кон темите од современата животот и вклучување на социјалните аспекти во литературата, додека во прозните извештаи за неговите патувања тој користел медитативен репортерски стил и формата на посланието.