Битка кај Фокеја
| ||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||
.jpg)
Битката кај Фокеја — вооружен поморски судир кој се случил на 12 мај 1649 година, во пристаништето на Фокеја, Смирна помеѓу венецијанската сила од деветнаесет воени бродови под команда на Џакомо да Рива и отоманската сила од единаесет воени бродови, десет галеаси и седумдесет и две галии, при што битката резултирала со огромна победа за венецијанската флота. Битката претставува дел од Критската војна од 1645 до 1669 година помеѓу Венецијанската Република (заедно со нејзините сојузници, витезите од Малта, Кралството Франција и Папската држава) и Отоманското Царство за доминацијата на различни територии во Средоземното Море. Војната била една од серијата војни меѓу двете завојувани сили, кои се натпреварувале за контрола на Јадранските и Средоземните трговски патишта. Примарната територија што била оспорена за време на војната бил островот Крит, најголемиот и најпрофитабилен од прекуокеанските територии на Венецијанската Република. Битката дошла откако ескадрила венецијански бродови под команда на Џакомо да Рива, венецијански адмирал, дошла на помош на венецијанските сили кои ги блокирале Дарданелите, и откако блокадата наишла на неочекувани временски услови, многу бродови потонале како резултат на тие временски услови.[1]
Адмиралот да Рива се обидел да ја спречи отоманската флота која пловела кон Крит и чија цел била да ги засилат отоманските сили кои го опсадувале островот. За да ја зајакне својата флота пред да се зафати со Османлиите, да Рива ангажирал неколку англиски и холандски вооружени трговци, ветувајќи им на нивните капетани дека ќе им ги надомести сите штети или жртви што ќе ги претрпат. Венецијанската флота испловила кон пристаништето, со намера да ја уништи османлиската флота додека таа била заробена. Кога Османлиите виделе дека венецијанската флота напредува, пред влезот на пристаништето биле поставени десет галеаси за да ги покријат другите бродови. Венецијанците лесно ги пробиле галеасите, а интензивната борба започнала и траела четири часа, при што венецијанските (и изнајмените) воени бродови се судриле со османлиската флота и лесно ги совладале со супериорна огнена моќ. Османлиите направиле храбра одбрана, но не можеле да ги спречат Венецијанците да уништат значителен дел од флотата. И покрај огромната победа, таа не била целосна, а османлиските поморски сили можеле да отпловат до Крит за да донесат засилување, при што Крит паднал во рацете на Османлиите две децении подоцна.[1]
Позадина[уреди | уреди извор]
По загубата на Кипар од Османлиите во четвртата Отоманско-Венецијанска војна (1570–1573), островот Крит („Кралство Кандија“) бил последниот поголем прекуокеански посед на Венецијанската Република. Неговата важна стратешка позиција го направил очигледна цел за идната отоманска експанзија, додека неговата големина и плодна почва, заедно со лошата состојба на неговите тврдини, го направиле попримамлива награда од Малта. На венецијанската страна, Серенисима, со својата слаба војска и големата зависност од непрекината трговија, сакала да не ги испровоцира Османлиите. Оттука Венеција скрупулозно ги почитувала условите на нејзиниот договор со Османлиите, обезбедувајќи над шеесет години мирни односи. Покрај тоа, до почетокот на 17 век, венецијанската моќ значително се намалила. Нејзината економија, која некогаш просперирала поради нејзината контрола врз источната трговија со зачини, претрпела многу, како резултат на отворањето на новите трговски патишта во Атлантикот и од загубата на важниот германски пазар поради Триесетгодишната војна. Во 1645 година, војната избувнала кога османлиските сили се преселиле да го заземат Крит од Венецијанците.[1]
На венецијанската флота и било наредено да го блокира теснецот Дарданели од април 1648 година. На 19 ноември, поголемиот дел од флотата се повлекла, оставајќи тринаесет воени бродови под Да Рива за да ја одржат блокадата. Во пролетта 1649 година, му се придружил Бертучи Циврано со уште седум воени бродови, со што вкупната сила на неговата флота се зголемила на деветнаесет воени бродови, бидејќи тој изгубил воен брод поради лошото време во претходните месеци. Во почетокот на мај, османлиската флота се појавила од правец на Истанбул. Само два од бродовите на Рива всушност успеале да освојат, а во хаосот што следел, османлиската флота безбедно излегла од теснецот и се упатила кон југ. Џакомо да Рива, организирајќи ја својата флота, им наредил да ја следат османлиската флота и успешно ја заробил османлиската флота во пристаништето Фокеја на копното. Многу од венецијанските бродови биле ангажирани холандски или англиски вооружени трговци, а да Рива морал да им вети дека ќе им надомести на нивните капетани за каква било штета, бидејќи Да Рива сфатил дека холандските или англиските капетани нема да бидат подготвени да ги ризикуваат своите бродови, освен ако не знаат дека тие треба да бидат соодветно компензирани за нивните напори. На 12 мај, да Рива наредил на својата флота да заплови во пристаништето.[1]
Битка[уреди | уреди извор]
.jpg)
Водејќи ја акцијата од неговиот предводник, Рота Фортуна, да Рива го одвел во пристаништето. Поголемите и повисоки венецијански воени бродови лесно ги скршиле настранетите галии, а малата количина на топови што можела да ја носи една галија не се совпаѓала со десетиците топови што ги носеле венецијанските воени бродови. Уништени биле три галеоси, а останатите биле оштетени и расфрлани, оставајќи ја патеката во пристаништето чиста. Воените бродови, еден по еден, впловиле во пристаништето и почнале да се занимаваат со османлиските воени бродови, со цел да ја искористат нивната огромна моќ да ги заробат воените бродови и да ги потопат галиите, кои носеле само неколку топови. Воените бродови се префрлиле да се вклучат во судирот, бидејќи можеле да ја издржат широката страна на венецијанските во ангажман еден на еден. Сепак, Да Рива бил со краток воен брод за време на ангажманот, бидејќи капетанот на Еспериенца воопшто одбил да плови во пристаништето, наместо да остане надвор од морето и само следниот ден повторно се приклучил на флотата. За време на акцијата, османлиската флота полека била обземена и уништена, бидејќи екипажите не се совпаѓале со венецијанските, англиските и холандските во однос на стрелачката вештина и морепловството, при што многумина ги напуштале своите бродови додека тонале во пристаништето.[1]
Откако се сметало дека битката е јасна во корист на Венецијанците, да Рива им наредил на луѓето од неговите бродови да ги запалат отоманските бродови што тонат, бидејќи сè уште постоел ризик тие да бидат повторно пловни и да биде невозможно да се извлечат од пристаништето. Во една необична појава за време на поморски ангажман, робовите од галија на една од османлиските галии успеале да го совладаат нејзиниот екипаж и да се насочат кон венецијански воен брод, при што ослободените робови веднаш ја предале галијата. Два од помалите воени бродови, Сан Бартоламио и Франсес, биле напуштени од нивниот екипаж поради штетата направена од отоманската канонада. „Сан Бартоламио“ успеал успешно да ја врати посадата на „Тре Ре “, додека „Франсес“ се оддалечил на брегот и бил запален и уништен од отоманските војници додека бил на плажа. Кога акцијата завршувала, Да Рива ја прегледал сцената гледајќи спектакуларен успех - девет воени бродови биле изгорени, заедно со уште три галеаси, две галии и по една заробена од секој тип. Меѓутоа, на полноќ, ветрот се променил, а пожарите што ги подметнале Венецијанците се заканувале да ги изгорат нивните сопствени воени бродови до водената линија. Откако го видел тоа, да Рива наредил повлекување по кое акцијата завршила.[1]
Последици[уреди | уреди извор]
Севкупно, венецијанската флота претрпела 105 убиени или повредени мажи, заедно со еден воен брод уништен, изгорен од Османлиите откако се оддалечил на брегот откако бил напуштен. Венецијанската флота претрпела уште една загуба само десет дена подоцна - Џејмс, кој ја заробил галијата за време на битката и била разбиена за време на борбите - потонал во тешки временски услови поради штетата претрпена за време на битката. Жртвите за османлиската флота биле поразителни, иако не апсолутни - тие сè уште имале еден воен брод, седум галеоси и шеесет и девет галии кои сè уште биле непроменети заедно со нивните посади. Причината за преживеаните толку многу бродови се должи на тоа што ветрот го оддалечил правецот на пламенот подалеку од остатокот од османлиската флота и предизвикал повлекување на венецијанската флота. Во деновите по акцијата, да Рива не се обидел да ја следи неговата победа, но откако чекал во близина на Фокеја, наредил на својата флота да плови кон Смирнскиот Залив, каде што се надевал дека ќе спречи христијански бродови да влезат во служба на Отоманската морнарица. Неможејќи да забележи ниту еден брод, да Рива наместо тоа, наредил на својата флота да плови кон Крит, за да се поврзе со капетанот, генерал Алвисе Мочениго, кому да Рива му напишал писмо кога ја видел османлиската флота како го напушта Дарданелскиот теснец.[1]
На 23 мај, да Рива, заедно со неговата флота стигнал до Никса, чекајќи таму шест дена додека Мочениго не ги здружи силите со него. Мочениго донел со себе четири воени бродови, шест галеаси и дваесет и една галија од Крит. Мочениго го одвратил Да Рива да започне патроли во регионот за да бара отомански бродови, наместо да ја задржи нивната позиција и да спречи каква било значајна отоманска сила да стигне до Хања. На почетокот на јуни, Капудан-паша заминал за Родос, спојувајќи ги бродовите кои не биле уништени во поголема флота. На оваа флота ѝ се придружиле воени бродови и галии од Египет и достигнала големина од осумдесет и три галии и седумдесет и четири воени бродови, заедно со безброј помали бродови. На крајот на јуни неговата флота пристигнала во Тине и оттаму отпловила кон Мило како подготовка за последното патување до Хања. Приближно во исто време, да Рива бил стациониран во Санторини, но можел да отплови до Мило за да ја пресретне османлиската флота. Сепак, ниту една флота не била подготвена да ризикува сеопфатен ангажман, и двете страни се повлекле, а османлиската флота дозволила да плови непречено кон Хања. Флотата можела да помогне во тековната опсада, која на крајот паднала во рацете на Османлиите во 1669 година, ставајќи крај на војната во корист на Османлиите.[1]
Библиографија[уреди | уреди извор]
- Anderson, Roger Charles (1952). Naval Wars in the Levant 1559–1853. Princeton University Press. ISBN 1578985382.