Безбедност на патишта

Безбедноста на сообраќајот на патиштата се однесува на методите и мерките на превенција што се користат за да се спречи убиството или сериозно повредување на учесниците во сообраќајот. Типични учесници во сообраќајот вклучуваат пешаци, велосипедисти, возачи на возила, патници на возила, јавачи на коњи и патници од јавен превоз на патишта (главно автобуси и трамваи).

Најдобри практики во современата стратегија за безбедност на патиштата:

Основната стратегија на пристапот на безбеден систем е да се осигура дека во случај на пад, енергетските влијанија остануваат под прагот што може да предизвика смрт или сериозна повреда. Овој праг ќе се разликува од една до друга несреќа, во зависност од нивото на заштита што им се нуди на учесниците во сообраќајот. На пример, шансите за преживување за незаштитен пешак удрен од возило брзо се намалуваат со брзина поголема од 30 км/ч, додека за правилно воздржано патничко моторно возило критичната брзина на ударот е 50 км/ч (за несреќи при странични удари) и 70 км на час (за главни несреќи).

Бидејќи не се идентификувани одржливи решенија за сите класи на безбедност на патиштата, особено руралните и оддалечените патишта со мал сообраќај, треба да се примени хиерархија на контрола, слична на класификациите што се користат за подобрување на безбедноста и здравјето при работа. На највисоко ниво е одржлива превенција од сериозни повреди и несреќи при смрт, при што одржливо бара да се земат предвид сите клучни области со резултат. На второто ниво е намалувањето на ризикот во реално време, што вклучува обезбедување на корисници со сериозен ризик со специфично предупредување за да им се овозможи да преземат мерки за олеснување. Третото ниво е за намалување на ризикот од несреќа што вклучува примена на правила, стандарди и упатства за дизајнирање на патишта, подобрување на однесувањето и спроведувањето на возачот.

Безбедноста во сообраќајот се изучува како наука повеќе од 75 години..

Позадина

Несреќите на патиштата се еден од најголемите светски проблеми со јавното здравје и спречувањето повреди. Проблемот е уште поакутен, бидејќи жртвите се претежно здрави пред да се случи инцидентот. Според Светската здравствена организација (СЗО), повеќе од 1 милион луѓе годишно умираат на патиштата во светот. Извештајот објавен од СЗО во 2004 година проценува дека околу 1,2 милиони луѓе загинале и 50 милиони биле повредени во сообраќајни судири на патиштата ширум светот и тоа била водечка причина за смртност кај деца од 10–19 години. Извештајот, исто така, истакнал дека проблемот е најтежок во земјите во развој и дека едноставните мерки за превенција можат да го намалат бројот на смртни случаи за половина. Сообраќајните несреќи се водечка причина за смрт кај младите на возраст од 5–29 години. Околу 40% од загинатите се пешаци, велосипедисти и мотоциклисти. Ризикот од смрт од сообраќајни повреди варира во регионот, со поголем ризик кај мажите, децата и постарите луѓе, како и населението кое живее во земји со низок и среден доход и земјите од источниот дел на Европа. Во Европа околу 85 000 луѓе загинале од сообраќајни повреди во 2013 г., што претставува намалување од 8,1% на фаталните сообраќајни повреди во однос на 2010 г., и покрај општото зголемување од 7% на бројот на моторни возила.

Стандардните мерки што се користат при проценка на интервенциите за безбедност на патиштата се фатални случаи и стапки на мртви или сериозно повредени (КСИ), обично на милијарда (10⁹) патнички километри. Земјите зафатени со старата парадигма за безбедност на патиштата, ги заменуваат стапките на КСИ со стапки на несреќи - на пример, несреќи на милион километри возила.

Брзината на возилото во рамките на човечката толеранција за избегнување сериозни повреди и смрт е клучна цел на современиот дизајн на патот, бидејќи брзината на ударот влијае на сериозноста на повредите и на патниците и на пешаците. За патниците, Џокс (1993) открил дека веројатноста за смрт кај возачите при судири со повеќе возила се зголемува при вклучување на четврта брзина на моторното возило. Повредите се предизвикани од ненадејно, силно забрзување или забавување. Сепак, техниките за реконструкција на несреќи можат да ја проценат брзината на возилото пред несреќата. Затоа, промената на брзината се користи како сурогат за забрзување. Ова овозможило на Шведската администрација за патишта да ги идентификува кривините на ризик користејќи податоци за реконструкција на несреќи што довеле до сериозни повреди и смрт.

Фактори што придонесуваат за несреќи на автопат може да бидат поврзани со возачот (како што се грешка на возачот, болест или замор), возилото (дефекти на сопирачката, управувачот или гасот) или самиот пат (недостаток на видливост, слаби чисти зони покрај пат итн.). Покрај системите за управување, кои се однесуваат претежно на мрежите во изградените области, друга класа на интервенции се однесува на дизајнирање мрежи на патишта за нови области. Ваквите интервенции ги истражуваат конфигурациите на мрежата што ќе ја намали веројатноста за судири.

Интервенциите за спречување на повредите во сообраќајот на патиштата често се проценуваат; библиотеката Кохран објави широк спектар на прегледи на интервенции за спречување на повреди на сообраќајот на патиштата.

Заради безбедност на сообраќајот на патиштата, може да биде корисно да се класифицираат патиштата во три намени: изградени градски улици со помала брзина, поголема густина и поголема разновидност меѓу учесниците во сообраќајот; неизградени рурални патишта со поголема брзина; и главните автопати резервирани за моторни возила и кои често се дизајнирани да ги минимизираат и ублажат несреќите. Повеќето повреди се случуваат на урбаните улици, но повеќето жртви на руралните патишта, додека автопатите се најбезбедни во однос на поминато растојание.

Вид на пат	Повреда	Смртни случаи	Стапка на повреди	Стапка на смртност	Смртни случаи на 1000 несреќи
Автопат	18,452	428	82	1.9	23.2
Рурален	73,003	1,934	249	6.6	26.5
Урбан	199,650	977	958	4.7	4.9
Вкупно, Просек	291,105	3,399	401	4.6	11.6

Податоци и проценки

Проценето е дека трошоците од сообраќајните несреќи на патиштата во земјите изнесуваат околу 3% од нивниот БДП, со економски загуби во земјите со низок и среден доход еднакви на 5% од БДП. 90% од вкупниот број смртни случаи од сообраќајни повреди на патиштата во светот се во земјите со низок и среден доход, иако луѓето во овие земји поседуваат само околу половина од возилата во светот. Европа има најмал број на смртни случаи од сообраќајни повреди на патиштата на 100.000 жители, а Африка има највисока стапка. На глобално ниво, околу половина од сите смртни случаи на корисниците на патиштата (49%) се меѓу најранливите учесници во сообраќајот, како што се пешаците, велосипедистите и мотоциклистите. Во Европа околу 85.000 луѓе загинале од сообраќајни повреди во 2013 г., што претставува намалување од 8,1% на фаталните сообраќајни повреди во однос на 2010 г., и покрај општото зго-лемување од 7% на бројот на моторни возила. Сообраќајните несреќи се водечка причина за смрт кај младите на возраст од 5–29 години. Околу 40% од загинатите се пешаци, велосипедисти и мотоциклисти.Ризикот од смрт од сообраќајни повреди варира во регионот, со поголем ризик кај мажите, децата и постарите луѓе, како и населението кое живее во земји со низок и среден доход и земјите од источниот дел на Европа. Морталитетот од сообраќајни повреди е скоро 9 пати повисок во земјите со највисоки стапки во споредба со оние со најниска стапка. На секое лице кое умира од сообраќајна несреќа, најмалку 23 се со нефатални повреди за кои е потребна хоспитализација, а многу повеќе на кои им е потребен третман во ургентните служби. Од 2010 г. 6 земји ги смениле законите за да ги хармонизираат со најдобрите практики за еден или повеќе од петте клучни ризик-фактори.

Потребни се повеќе активности за превенција за да се постигне глобалната цел - намалување за 50% на смртните случаи од сообраќајни повреди до 2020. Брзото возење е клучна за проблемот на сообраќајните повреди на патиштата, и тоа, особено прекумерната брзина или несоодветната брзина е клучниот ризик-фактор за сообраќајните судири на патиштата, смртните случаи и повреди. Возењето со прекумерна брзина е проблем кој постои во сите земји. Во земјите со висок доход, брзината придонесува за околу една третина од смртните случаи на патиштата. Во Обединетото Кралство, на пример, брзината е одговорна за 24% од сите сообраќајни несреќи кои довеле до смрт, додека овој процент е 30 во Австралија и 20 во САД. Во земјите со низок и среден доход, брзината е причина за половината од фаталните сообраќајни повреди на патиштата (42% во Гана и 50% во Јужна Африка).

Македонија

Во Република Македонија несреќите и повредите во сообраќајот претставуваат приоритетен јавноздравствен проблем. Сообраќајниот трауматизам е најчесто застапен кај децата и младите. Околу 30-50% од фаталните повреди на возраст од 5 до 14 и од 15 до 24 години се резултат од повредите во сообраќајот. На децата и младите на возраст до 24 години отпаѓаат 43,6% од вкупниот број повредени и 26,5% загинати во сообраќајни несреќи.

Индикаторите за безбедноста на сообраќајот на патиштата покажуваат дека во Република Македонија во просек годишно околу 150 лица го губат животот во сообраќајни незгоди на патиштата, а бројот на возила и возачи континуирано се зголемува. Во периодот 2001-2008 година бројот на соообраќајните незгоди забележил континуиран пораст. Најчести причини за сообраќајни несреќи се: неприлагодена брзина, употреба на алкохол и дроги, употреба на мобилен телефон, непочитување на знаци и прописи, грешки на пешаците и др. Најчесто страдаат возачите во моторни возила и нивните сопатници, а дури 40% од настраданите се пешаци, велосипедисти и мотоциклисти.

Политики за безбедност

Во 2011 година Обединетите нации ја прогласиле Декадата за акција за безбедност на патиштата до 2020 година, која има за цел да се намали глобалниот број на смртни случаи од сообраќајни повреди на патиштата. Во септември 2015, оваа акција била дополнета со многу поамбициозна цел во рамките на Агендата за одржлив развој 2030 и Целите за одржлив развој. Имено, во цел да се обезбеди здрав живот и да се промовира благосостојба за сите во сите возрасти, точка 3.6 повикува до 2020 година да се преполови бројот на глобалните смртни случаи и повреди од сообраќајни несреќи. Исто така, безбедноста на патиштата е рефлектирана и во рамки на целта:

• да се направат градовите и населбите инклузивни, безбедни, резилиентни и одржливи,
• до 2030 да се обезбеди пристап до безбедни, прифатливи, достапни и одржливи транспортни системи за сите.

Целта на оваа Стратегија е бројот на жртви во сообраќајните незгоди до 2020 г. да се намали до просекот на бројот на жртви во државитечленки на Европската Унија, односно бројот на жртви, млади возачи, да се намали за 30%, бројот на сериозно повредени да се намали за 40%, а бројот на деца-жртви во сообраќајот да се сведе на нула.

Безбедноста на патиштата се постигнува со координирани напори и активности на многу учесници и институции од многу сектори од општеството, владини и невладини, политичка заложба и меѓународна соработка. Треба да се зајакнат сите делови на системот, така што ако еден дел од системот не функционира, другите делови сè уште да ги заштитуваат луѓето кои се вклучени. Донесувањето пристап за безбедни системи бара вклучување и тесна соработка на многу сектори, вклучувајќи ги и транспортот, здравството, полицијата, индустријата и граѓанското општество. Од особена важност е навремено да се спроведат сите мерки за превенција на сите три нивоа - примарно, секундарно и терцијарно: да се донесе или подобри легислативата со построги стандарди за патиштата, возилата и возачите; да се изврши едукација на сите нивоа; да се донесат стандарди за укажување на прва помош и брз стручен транспорт до најблиската медицинска устано-ва опремена и екипирана за пружање адекватно лекување. Неопходно е да се работи на зголемување на свесноста кај сите учесници во сообраќајот за почитување на сите мерки и ограничувања со цел да се спречат настанувањето и намалување на последиците од сообраќајните не-среќи, како и пропагирање на мерки како што се користење на јавен превоз, пешачење и возење велосипед со пре-земање на сите мерки за заштита и носење шлем, односно кацига.