Балкански јазичен сојуз
Балкански јазичен сојуз | |
---|---|
Географска дистрибуција | Балкан |
Јазици |
Балкански јазичен сојуз претставува структурална и граматичка нивелација на балканските јазици, резултат од активниот соживот на балканските народи во регион без граници под исти економски и културни околности: полуномадско сточарство, заеднички пазари, мешани бракови и др. Доминацијата на грчката култура и римската администрација поставиле основа на балканскиот јазичен сојуз. Погодни услови за таков развој имало и под Византија, а процесот бил забрзан под османлиска доминација, кога христијанската вера на немуслиманско население му служела и за национална идентификација. Потребата од заемно разбирање ги довела луѓето до масовна дво- и тројазичност, што придонесло за спонтано образување на заедничка структура во разнородните балкански јазици.
Нивните заеднички структурни особености -балканизми (аналитичка деклинација, описна компарација, удвојување на објектот и др.) претставуваат уникатна појава. Според мерката до која е стигнат развојот на овие особености во еден балкански јазик, се суди и за степенот на неговата балканизација. Македонскиот припаѓа кон централниот круг (аромански, јужноалбански тоскиски дијалект и бугарскиот). Во јазиците од вториот круг (новогрчки, северноалбански гегски дијалект, југоисточни српски говори и европски турски) развојот на некои балкански црти е недовршен.
Историја
[уреди | уреди извор]Прв кој ги забележал сличностите помеѓу балканските јазици кои припаѓаат на различни јазични фамилии бил славистот Јернеј Копитар во 1829.[1] Август Шлајхер (1850)[2] поексплицитно го развил концептот за ареална поврзаност наспроти генетската, а Франц Миклошич (1861)[3] ги изучувал врските помеѓу словенските и романските јазици на Балканот.
Одлики
[уреди | уреди извор]Падежен систем
[уреди | уреди извор]Бројот на падежи е редуциран, а некои од падежите се заменети со предлози. Во развојот на бугарскиот и македонскиот јазик дошло до губење на сите падежи, освен вокативот.
Падежниот систем на балканските јазици обично го сочинуваат следниве падежи:
Губење на инфинитивот
[уреди | уреди извор]Употребата на инфинитивот (која е заедничка за останатите Романски и Словенски јазици) во Балканските јазици воглавно е заменета со субјунктивни конструкции, по примерот на грчкиот јазик.
На пример, „Сакам да пишувам“ на неколку балкански јазици:
Јазик | Пример | Забелешка |
---|---|---|
Албански | Dua të shkruaj | |
Аромански | Vroi sã sciru / ãngrãpsescu | |
Македонски | Сакам да пишувам [sakam da pišuvam] | |
Бугарски | Искам да пиша [iskam da piša] | |
Современ грчки | Θέλω να γράψω [Thélo na grápso] | спротивно на постарото ἐθέλω γράψαι |
Романски | Vreau să scriu (со субјунктив)
|
Употребата на инфинитив се претпочита само во некои случаи во пишана форма. Во говорот почесто се користи на север (Трансилванија, Банат и Молдавија) отколку на југ (Влашко).[4] Најчесто користена форма сепак е со субјунктив. |
Српско-хрватски | Želim da pišem / Желим да пишем | За разлика од политературната форма: Želim pisati / Желим пиcaти, каде што pisati / пиcaти е инфинитив. И двете форми се граматички исправни во стандардниот српски јазик и не предизвикуваат недоразбирање, иако во секојдневниот разговор почесто се користи формата без инфинитив. |
Бугарско турски | isterim yazayım | Во стандардниот турски во Турција ова е yazmak istiyorum каде што yazmak е инфинитив. |
Балканско Ромски | Mangav te pišinav |
Постпозитивен член
[уреди | уреди извор]Одлика на балканските јазици е постпозитивниот член, т.е. тој доаѓа како наставка на именката. Ниту еден од другите сродни јазици (како што се другите романски и словенски јазици) ја немаат оваа одлика. Можно е постпозитивниот член кај источните јужнословенски јазици (македонски, бугарски) да се јавил како резултат на влијанието од источнороманските јазици (романски или влашки) за време на Средниот век.[5] Кај словенските јазици постпозитивен член може да се сретне и во некои северноруски дијалекти (спротивно на општата тенденција во источнословенската група на јазици). За разлика од овие дијалекти, појавата на членот во македонскиот и бугарскиот јазик не може да се смета за самостојна појава, независна од контактот со балканските јазици.[6]
Јазик | Женски род | Машки род | ||
---|---|---|---|---|
нечленувана
именка |
членувана
именка |
нечленувана
именка |
членувана
именка | |
Албански | grua | gruaja | burrë | burri |
Влашки | muljari | muljarea | bărbat | bărbatlu |
Бугарски | жена | жената | мъж | мъжът |
Грчки | γυναίκα | η γυναίκα | άντρας | ο άντρας |
Македонски[7] | жена | жената | маж | мажот |
Романски | femeie
muiere |
femeia
muierea |
bărbat | bărbatul |
Торлачки | жена | жената | муж | мужът |
Лексика
[уреди | уреди извор]Неколку стотини зборови се заеднички за Балканските јазици; нивното потекло е грчко, словенско или турско.
Потекло на зборот | Праформа | албански | бугарски | грчки | романски | македонски | српски |
---|---|---|---|---|---|---|---|
латинско | mensa | menca | маса | — | masă | маса | — |
тракиско | rompea | rrufë | руфия | ρομφαία | — | ровја | — |
средногрчко | λιβάδιον | livadhe | ливада | λιβάδι | livadă | ливада | ливада |
средногрчко | διδάσκαλος | dhaskal (mësues) | даскал (разг.) | δάσκαλος | dascăl | даскал (разг.) | |
средногрчко | κουτίον | kuti | кутия | κουτί | cutie | кутија | кутија |
словенско | *pъrčь | purts | пръч | πούρτσος | purts | прч | прч |
турско | boya | bojë | боя | μπογιά | boia | боја | боја |
Наводи
[уреди | уреди извор]- ↑ Kopitar, Jernej K. (1829). „Albanische, walachische und bulgarische Sprache“. Jahrbücher der Literatur (Wien). 46: 59–106. ISBN 3-89131-038-2.
- ↑ August Schleicher, Linguistische Untersuchungen, vol. 2: Die Sprachen Europas in systematischer Übersicht. Bonn: H.B. König, 1850.
- ↑ Miklosich, F. (1861). „Die slavischen Elemente im Rumunischen“. Denkschriften der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, Philosophisch-historische Classe. 12: 1–70.
- ↑ Mădălina Spătaru-Pralea. „Concurența infinitiv-conjunctiv în limba română“. Архивирано од изворникот на 2011-04-23. Посетено на 2011-06-26.
- ↑ Theodor Capidan, Raporturile lingvistice slavo-române. I. Influența română asupra limbei bulgare, Dacoromania. Buletinul „Muzeului Limbei Române”, III, Editura Institutului de Arte Grafice „Ardealul”, Cluj-Napoca, 1922-1923, p. 123-124
- ↑ Конески, Блаже (1986). Историја на Македонскиот јазик. Скопје: Култура. стр. 151.
- ↑ In Macedonian there are three types of definite articles. In this example the common definite article is given.