Атинско политехничко востание
| Атинско политехничко востание | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
|||||||
| Завојувани страни | |||||||
| Грција | Студенти | ||||||
| Жртви и загуби | |||||||
| најмалку 25 мртви[1] стотици повредени |
|||||||
Атинско политехничко востание — востание кое избило во ноември 1973 година во Атина, Грција, при масовните демонстрации против Грчката воена хунта. Востанието започнало на 14 ноември 1973 година и ескалирало во отворен антихунтски бунт и завршило со крвопролевање во раните утрински часови на 17 ноември.
Причини[уреди | уреди извор]
Од 21 април 1967 година, Грција била под диктаторско владеење на војската, режим со кој се укинале граѓанските права, биле распуштени политички партии а нивните водачи биле прогонувани, затворени и малтретирани заедно со граѓаните врз основа на нивните политички убедувања.
Во 1973 година, водачот на воената хунта Јоргос Пападопулос наложил т.н. „процес на либерализација“ на режимот, кој вклучувал ослободување на политичките затвореници и делумно укинување на цензурата, ветувајќи и нов устав и нови избори за враќање во цивилното владеење. На тој начин, опозиционите елементи, вклучувајќи ги и социјалистите, добиле можност да преземат политичка акција против хунтата.
САД имсле таен интерес за сузбивање на социјалистите и во земјата делувал Џон Мори како агент на ЦИА, и главно САД давал поддршка на водачите на хунтата. Американскиот потпретседател Спиро Егњу ја пофалил хунтата како „најдоброто нешто што треба да се случи во Грција, бидејќи Перикле владееше во античка Атина“.
Хунтата, обидувајќи се да го контролира секој аспект на политиката, се вмешала во студентскиот синдикат од 1967 година, преку забрана на студентски избори на универзитетите и наметнување на неизбрани водачи на студентските сојузи во националниот студентски сојуз, ЕФЕЕ. Овие акции на крајот создадале чувство против хунтата кај учениците, како што бил и студентот по геологија Костас Георгакис, кој во 1970 година извршил самоубиство во Џенова, Италија како чин на протест против хунтата. Со тој исклучок, првата масовна јавна акција против хунтата од студентите започнала на 21 февруари 1973 година.
На 21 февруари 1973 година, студенти по право започнале штрајк и се забарикадирале во зградите на Правниот факултет на Атинскиот универзитет во центарот на Атина. На полицијата и било наредено да интервенира, а многу студенти, наводно, биле изложени на полициска бруталност. Настаните на Правниот факултет често се наведуваат како претходница на Политехничкото востание.
Настани[уреди | уреди извор]
На 14 ноември 1973 година учениците од Атинскиот политехнички универзитет започнале штрајк и започнале да протестираат против воениот режим. Самите студенти изградиле радио станица (користејќи лабораториска опрема) која постојано емитувала програма низ Атина:
Политехничари! Луѓе од Грција, универзитетот е носител на знамето на нашата и вашата борба, нашата заедничка борба против диктатурата и за демократија![2]"
Марија Даманаки, подоцна политичар, била една од главните говорници. Наскоро илјадници работници и младинци им се придружиле протестирајќи внатре и надвор од универзитетот.
Во раните утрински часови на 17 ноември 1973 година, преодната влада испратила тенк низ портите на универзитетот [3]. Набргу потоа, самиот Спирос Маркезинис добил понижувачка задача да побара од Пападопулос повторно да го наметне воениот закон[3]. Пред операцијата, градските светла биле исклучени, а областа била осветлена само од кампусните светла, придвижувани од универзитетските генератори. AMX-30 тенкот (кој сè уште е сместен во еден мал музеј за оклопни единици во воениот камп во Авлонас, кој не е отворен за јавноста) се урнал во железничката порта на универзитетот околу 03:00 часот. Во една од снимените снимки се слуша како еден од наредниците им кажува на војниците да не употребуваат оган против оние кои протестирааат. Целиот хаос настанал откако тенкот влегол во универзитетот.
Официјалната истрага извршена по падот на хунтата е дека во текот на инцидентот не биле убиен ниту еден студент од Атинскиот политехнички универзитет. Вкупно регистрирани жртви биле 24 цивили убиени пред универзитетот. Во нив спаѓале 19-годишниот Михаил Мирогијанис, наводно застрелан од офицер Г. Дертилис, средношколците Диомидис Комненос и Александрос Спартадис, како и петгодишно момче фатено во вкрстен оган во предградието на Зографу. Евиденцијата на судските процеси што се одржала по распадот на хунтата ги документирала околностите на смртта на многу цивили за време на востанието, и иако бројот на мртви не бил оспорен од историските истражувања, останува предмет на политичка контроверзност. Покрај тоа, стотици цивили биле повредени за време на настаните[4].
Вклучувањето на Јоанидис во поттикнување на командантите на единиците на безбедносните сили за вршење на кривични дела за време на востанието било забележано во обвинението што му го предал обвинителот за време на судењата на грчката хунта.
Последиците[уреди | уреди извор]
На 14 ноември, востанието предизвикало серија настани кои ненадејно го прекинаа процесот на либерализација на режимот. Димитриос Јоанидис, разочаран тврдокорноста на хунтата[5][6], го искористил востанието како изговор за повторно воспоставување на јавниот ред и спровел контра-државен удар, соборувајќи го Јоргос Пападопулос на 25 ноември истата година. Воениот закон бил повторно воспоставен, а новата хунта го назначил генералот Федон Гизикис за претседател, а економистот Адамантиос Андруцопулос за премиер, иако Јоанидис останал силен човек зад затворените врати.
Јоанидис имал обид за државен удар на 15 јули 1974 година против Архиепископот Макариос III, тогашниот претседател на Кипар, кој соочил со инвазија врз Кипар од страна на Турција. Овие настани предизвикале пад на воениот режим. Константин Караманлис бил поканет од да се врати од Франција, и бил назначен за премиер на Грција заедно со претседателот Федон Гизикис. Со тоа парламентарната демократија била обновена, а грчките законодавни избори од 1974 година биле првите слободни избори што се одржале по една деценија.
17 ноември, датумот на настанот, подоцна станало името на грчката терористичка група.
Наследство[уреди | уреди извор]
17 ноември во моментов се гледа како празник во Грција за сите образовни установи, се одржуваат комеморативни седници, додека некои училишта и сите универзитети остануваат затворени во текот на денот. Централната локација за комеморацијата е кампусот на универзитетот. Кампусот е затворен на 15-ти (на денот кога учениците првпат го окупирале кампусот на 1973 година). Учениците и политичарите положуваат венци на споменикот во рамките на универзитетот, на кој се запишани имињата на учениците. Комеморативниот ден традиционално завршува со демонстрации што започнуваат од кампусот на универзитетот и завршуваат во американската амбасада.
Наводи[уреди | уреди извор]
- ↑ 1973: Army deposes 'hated' Greek president
- ↑ Etho Polytechneio through Internet archive Text in Greek: Εδώ Πολυτεχνείο! Λαέ της Ελλάδας το Πολυτεχνείο είναι σημαιοφόρος του αγώνα μας, του αγώνα σας, του κοινού αγώνα μας ενάντια στη δικτατορία και για την Δημοκρατία, transliterated as: Etho Polytechneio! Lae tis Elladas to Polytechneio einai simaioforos tou agona mas, tou agona sas, tou koinou agona mas enantia sti diktatoria kai gia tin Dimokratia)
- ↑ 3,0 3,1 "Past present" and quote:Markezinis had humiliated himself by 'requesting' Papadopoulos to reimpose martial law in the wake of the November 17 uprising at the Athens Polytechnic , Athens News, 4 October 2002 through Internet Archive
- ↑ BBC: On this day quote: It follows growing unrest in Greece, and comes eight days after student uprisings in which 13 people died and hundreds were injured..
- ↑ "Greece marks '73 student uprising", and:the notorious Brigadier Dimitrios Ioannidis now serving a life sentence for his part in the 1967 seizure of power – immediately scrapped a programme of liberalisation introduced earlier and: His was but to do the bidding of a junta strongman who had never made a secret of his belief that Greeks were not ready for democracy. Athens News, 17 November 1999 through Internet archive
- ↑ Ioannis Tzortzis, University of Birmingham "The Metapolitefsi that Never Was: a Re-evaluation of the 1973 ‘Markezinis Experiment’" quote 1: Thus the students ‘had been played straight into the hands of Ioannidis, who looked upon the coming elections with a jaundiced eye. quote 2: Ioannidis said to Pattakos ‘we are not playing. We shall have a dictatorship, send all our opponents to exile on the islands and stay in power for thirty years!’ through Internet Archive
Надворешни врски[уреди | уреди извор]
- The boy who braved the tanks Архивирано на 25 јануари 2013 г.
- Athens by Night