Архуска конвенција

Од Википедија — слободната енциклопедија

Конвенцијата на ООН за Европа за пристап до информации, учество на јавноста во одлучувањето и пристап до правдата за прашањата поврзани со животната средина, обично позната како Архуска конвенција била потпишана на 25 јуни 1998 година во данскиот град Архус. Договорот стапил во сила на 30 октомври 2001 година. Заклучно со март 2014 година, 47 земји — 46 држави и Европската Унија, биле страни-потписнички. Сите земји што ја ратификувале се во Европа и Средна Азија. ЕУ почнала да ги применува принципите од Архус во своето законодавство, особено Рамковната директива за води (Директива 2000/60/ЕЗ). Лихтенштајн и Монако ја потпишале конвенцијата, но не ја ратификувале.

Архуската конвенција и дава права на јавноста во однос на пристапот до информации, учеството на јавноста и пристапот до правдата, во владините процеси на донесување одлуки за прашања кои се однесуваат на локалната, националната и прекуграничната средина. Тој се фокусира на интеракциите помеѓу јавноста и јавните власти.

Содржина[уреди | уреди извор]

Архуската конвенција е мултилатерален еколошки договор преку кој се зголемуваат можностите на граѓаните за пристап до информациите за животната средина и се обезбедува транспарентна и доверлива процедура за регулирање.[1][2] Тоа е начин за зајакнување на мрежата за управување со животната средина, воведување реактивен и доверлив однос помеѓу граѓанското општество и владите и додавање на новина на механизам создаден за зајакнување на вредноста на учеството на јавноста во процесот на донесување одлуки и гарантирање пристап до правдата: „владеење-по-објавување“ што води промена кон еколошки одговорно општество. Архуската конвенција била подготвена од страна на владите, со потребно учество на невладините организации, и е правно обврзувачка за сите држави кои ја ратификувале и станале членки. Меѓу последните е вклучена и ЕК, која има задача да обезбеди усогласеност не само во рамките на земјите-членки туку и на нејзините институции, сите оние тела кои вршат јавни административни должности[3].

Секоја потписничка има обврска да ги промовира принципите содржани во конвенцијата и да пополни национален извештај, секогаш опфаќајќи консултативен и транспарентен процес[4]

Општи одлики[уреди | уреди извор]

Архуската конвенција претставува пристап заснован на права: намерата е јавноста да има свест за процедурите за учество во донесувањето одлуки за животната средина, да има слободен пристап до нив и да знае како да ги користи.

Конвенцијата прави разлика помеѓу „јавноста“, сите актери на граѓанското општество и „засегнатата јавност“, токму оние лица или организации кои се засегнати или заинтересирани за донесување одлуки за животната средина (на пр. еколошки невладини организации).[5] „Јавни органи“ се адресати на конвенцијата, имено, влади, меѓународни институции и приватизирани тела кои имаат јавни одговорности или дејствуваат под контрола на јавните тела. Приватниот сектор, за кој откривањето информации зависи од доброволни, незадолжителни практики и тела кои дејствуваат во судска или законодавна функција, се исклучени[6].

Други значајни одредби се принципот „недискриминација“ (сите информации треба да се обезбедат без да се земе предвид националноста или државјанството на апликантот), меѓународната природа на конвенцијата,[7][8] и важноста што се припишува на унапредување на еколошката едукација на јавноста.

Три столба[уреди | уреди извор]

  1. Пристап до информации: секој граѓанин треба да има право да добие широк и лесен пристап до информациите за животната средина. Јавните власти мора да ги обезбедат сите потребни информации и да ги собираат и шират и навремен и транспарентен начин. Тие можат да одбијат да го направат тоа само во одредени ситуации (како што е националната одбрана);[9][10] UNECE, 2006 година
  2. Учество на јавноста во донесувањето одлуки: јавноста мора да биде информирана за сите релевантни проекти и треба да има шанса да учествува во процесот на донесување одлуки и законодавство. Носителите на одлуки можат да ги искористат предностите од знаењето и експертизата на луѓето; овој придонес е силна можност да се подобри квалитетот на еколошките одлуки, исходите и да се гарантира процедурална легитимност[11][12]
  3. Пристап до правда: јавноста има право на судски или административни постапки во случај на прекршување или неуспех на Страната да се придржува до законот за животна средина и принципите на конвенцијата[12][13].

Дополнителни размислувања[уреди | уреди извор]

Архуската конвенција е „процедурализација на регулативата за животна средина“,[14][15] таа повеќе се фокусира на поставување и наведување процедури наместо на воспоставување стандарди и специфицирање на исходите, дозволувајќи им на вклучените страни да ја толкуваат и имплементираат конвенцијата за системите и околностите кои ја карактеризираат нивната нација. Овој модел отелотворува совршен пример за управување на повеќе нивоа.

Ризикот може да лежи во губење на време и ресурси кои инаку би можеле да се инвестираат во дефинирањето на резултатите[16], без оглед на фактот што ја прави конвенцијата нејасна, слаба и отворена за повеќе толкувања[17]. Други критики го забележуваат фактот дека приватните тела се исклучени од задолжителните процедури (Масон, 2010), и дека, покрај тоа, може да се дебатира и дали вклучените невладини организации верно ги застапуваат еколошките интереси[18][19], обичните граѓани често го прават тоа и немаат финансиски средства за ефективно учество и затоа немаат друг избор освен да бидат претставени од овие поголеми организации. Релативните разлики меѓу учесниците и нееднаквостите во ресурсите на социјалните групи, исто така, укажуваат на можност за неправилна и неурамнотежена заштита на животната средина[20].

Комитет за усогласеност[уреди | уреди извор]

Комитетот за усогласеност со Архуската конвенција бил формиран за да го исполни барањето од член 15 од конвенцијата за проверка на усогласеноста за воспоставување аранжмани за проверка на усогласеноста со конвенцијата[21].

Конвенцијата има единствен механизам за проверка на усогласеноста, кој може да се активира на четири начини:

  1. Земјата поднесува поднесок во врска со сопствената усогласеност,
  2. Земјата поднесува поднесок во врска со усогласеноста на друга земја,
  3. Секретаријатот на Конвенцијата упатува до комитетот, или
  4. член на јавноста прави комуникација во врска со усогласеноста на една земја.

Механизмот за усогласеност е единствен во меѓународното право за животна средина, бидејќи им овозможува на членовите на јавноста да ја соопштат загриженоста за усогласеноста на Земјата директно до комитетот од меѓународни правни експерти кои се овластени да ја испитуваат основаноста на случајот (Комитетот за усогласеност со Конвенцијата од Архус). Сепак, Комитетот за усогласеност не може да донесува обврзувачки одлуки, туку дава препораки за целосниот состанок на страните (МП). Меѓутоа, во пракса, бидејќи МП се случуваат ретко, Земјите се обидуваат да се усогласат со препораките на Комитетот за усогласеност. Од август 2009 година, до Комитетот за усогласеност на конвенцијата биле поднесени 41 комуникации од јавноста - многу од нив потекнуваат од невладини организации - и еден поднесок од една земја[22].

Протокол за ослободување[уреди | уреди извор]

Протоколот од Киев за регистри за испуштање и пренос на загадувачи кон Архуската конвенција бил усвоен на вонреден состанок на земјите на 21 мај 2003 година, во Киев, Украина. 36 држави и Европската заедница го потпишале Протоколот. Од мај 2016 година, 34 држави плус Европската Унија го ратификувале Протоколот.

Протоколот од Киев е првиот правно обврзувачки меѓународен инструмент за регистри за испуштање и пренос на загадувачи (РИПЗ). РИПЗ се пописи на загадување од индустриски места и други извори како што се земјоделството и транспортот. Целта на Протоколот е „да се подобри пристапот на јавноста до информации преку воспоставување на кохерентни, национални регистри за ослободување и пренос на загадувачи (PRTRs). Протоколот поставува индиректни обврски на приватните претпријатија годишно да известуваат до нивните национални влади за нивното ослободување и трансфер на загадувачи“.

Страните на Протоколот не мора да бидат страни на конвенцијата. Протоколот во оваа смисла е самостоен, меѓународен договор. Киевскиот протокол за РИПЗ треба да стапи на сила 90 дена откако шеснаесеттата држава ќе го ратификува или ќе пристапи кон договорот.

На вториот состанок на страните на 27 мај 2005 година, во Алмати, Казахстан, бил усвоен амандман на Архуската конвенција за „Јавно учество во одлуките за намерно ослободување во животната средина и ставање на пазарот на генетски модифицирани организми“. Од август 2009 година, тој бил ратификуван од 21 земји. Амандманот на ГМО треба да стапи на сила 90 дена откако најмалку три четвртини од Страните во Архуската конвенција ќе го ратификуваат[23].

Генералниот секретар на Обединетите нации Кофи Анан (1997–2006) изјавил: „Иако е регионален по обем, значењето на Архуската конвенција е глобално. Тоа е убедливо најимпресивната елаборација на принципот 10 од Декларацијата од Рио, кој ја нагласува потребата за учество на граѓаните во прашањата за животната средина и за пристап до информациите за животната средина што ги имаат јавните власти. Како таков, тоа е најамбициозниот потфат во областа на еколошката демократија досега преземен под покровителство на Обединетите нации“.

Влијанието на Архуската конвенција се протега и надвор од областа на животната средина. На вториот форум за управување, одржан на 12-15 мај 2007 година, во Рио де Жанеиро, конвенцијата била претставена како модел на учество на јавноста и транспарентност во работењето на меѓународните форуми.

Наводи[уреди | уреди извор]

  1. ↑ Aarti, Gupta (2008). „Transparency under scrutiny: Information disclosure in Global Environmental Governance“. Global Environmental Politics. 8 (2): 1–7. doi:10.1162/glep.2008.8.2.1. S2CID 53999669.
  2. ↑ Rodenhoff, Vera (2003). „The Aarhus convention and its implications for the 'Institutions' of the European Community“. Review of European Community and International Environmental Law. 11 (3): 343–357. doi:10.1111/1467-9388.00332.
  3. ↑ Rodehoff, 2003, p.350
  4. ↑ Kravchenko, S (2007). „The Aarhus convention and innovations in compliance with multilateral environmental law and Policy“. Colorado Journal of International Environmental Law and Policy. 18 (1): 1–50.
  5. ↑ Mason, M (2010). „Information disclosure and environmental rights: The Aarhus Convention“ (PDF). Global Environmental Politics. 10 (3): 10–31. doi:10.1162/glep_a_00012. S2CID 57566114.
  6. ↑ Rodenhoff, 2003, p. 345
  7. ↑ Wates, S (2005). „The Aarhus convention: a driving force for environmental democracy“. Journal for European Environmental and Planning Law. 2 (1): 1–11. doi:10.1163/187601005X00561.
  8. ↑ Margera, E (2005). „An Update on the Aarhus Convention and its continued global relevance“. Review of European Community and International Law. 14 (2): 138–147. doi:10.1111/j.1467-9388.2005.00434.x.
  9. ↑ Rodenhoff, 2003, p.345
  10. ↑ UNECE (2006). Your right to a healthy environment: a simplified guide to the Aarhus convention on access to information, public participation in decision making and access to justice in environmental matters. New York: Geneva:United Nations.
  11. ↑ Rodenhoff, 2003, p.346
  12. ↑ 12,0 12,1 UNECE, 2006
  13. ↑ Rodehoff, 2003, p.348
  14. ↑ Aarti, 2008, p.3-4
  15. ↑ Lee, M; Abbot, C. (2003). „The usual suspects? Public participation under the Aarhus convention“. The Modern Law Review. 66 (1): 80–108. doi:10.1111/1468-2230.6601004.
  16. ↑ Aarti, 2008, p. 4
  17. ↑ Lee, M.; Abbot, C., 2003, p. 100
  18. ↑ Bell, D.R. (2004). Barry, J. (уред.). Europe, globalization and sustainable development. New York: Routledge.
  19. ↑ Lee, M.; Abbot, C., 2003, p.89
  20. ↑ Bell, 2004
  21. ↑ „UNECE Homepage“. Unece.org. Посетено на 18 August 2017.
  22. ↑ „UNECE Homepage“. Unece.org. Посетено на 18 August 2017.
  23. ↑ „UNECE Homepage“. Unece.org. Посетено на 18 August 2017.
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Архуска_конвенција&oldid=5047453“