Прејди на содржината

Андре Веј

Од Википедија — слободната енциклопедија
Андре Веј
André Weil
Роден(а)6 мај 1906(1906-05-06)
Париз, Франција
Починал(а)6 август 1998(1998-08-06) (возр. 92)
Принстон, САД
ПолињаМатематика
Установи
Докторски ментор
Докторанди
Познат по
Поважни награди

Андре Веј (Париз,6 мај 1906 – Принстон (Масачусетс), 6 август 1998) — француски математичар, познат по неговата темелна работа во теоријата на броеви и алгебарската геометрија.[3] Бил еден од највлијателните математичари на дваесеттиот век. Неговото влијание се должи и на неговиот изворен придонес за извонредно широк спектар на математички теории, и на белегот што го оставил во математичката практика и стил, преку некои негови дела, како и преку групата Бурбаки. Бил еден од нејзините главни основачи.

André Vial and boy, 1956
Андре Веј и момче, 1956

Животопис

[уреди | уреди извор]

Андре Веј е роден во Париз од агностични алзашки еврејски родители кои побегнале од анексијата на Алзас-Лорена од страна на Германското Царство по Француско-пруската војна во 1870–71 година. Симон Веј, која подоцна станала позната филозофка, била помлада сестра на Андре. Студирал во Париз, Рим и Гетинген, а докторирал во 1928 година. Додека бил во Германија, Веј се спријателил со Карл Лудвиг Зигел. Почнувајќи од 1930 година, поминал две академски години на Алигарскиот муслимански универзитет во Индија. Освен математиката, Веј доживотно се интересирал за класичната грчка и латинска книжевност, хиндуизмот и санскритската книжевност: тој самиот научил санскритски во 1920 година на 14-годишна возраст.[4] Откако предавал една година на Екс-Марсејскиот универзитет, шест години предавал на Стразбуршкиот универзитет. Се оженил со Евелин де Посел (родена Евелин Жије) во 1937 година.[5]

Веј бил во Финска кога избувнала Втората светска војна, патувал низ Скандинавија од април 1939 година. Неговата сопруга Евелин се вратила во Франција без него. Веј бил уапсен во Финска при избувнувањето на Зимската војна под сомнение дека шпионирал, но се покажало дека извештаите дека неговиот живот бил во опасност биле претерани. Веј се вратил во Франција преку Шведска и Обединетото Кралство и бил приведен во Авр во јануари 1940 година. Бил обвинет за одбегување на должност и бил затворен во Авр, а потоа во Руан. Токму во воениот затвор во Бон-Нувел, област во Руан, од февруари до мај, Веј го довршил трудот со кој ја стекнал својот углед. Неговото судење било одржано на 3 мај 1940 година и бил осуден на пет години. Побарал наместо да биде затворен да биде приклучен на воена единица и му била дадена шанса да се приклучи на полкот во Шербур. По падот на Франција во јуни 1940 година, тој се сретнал со своето семејство во Марсеј, каде што пристигнал по море. Потоа отишол во Клермон-Феран, окупираниот дел од Германија, каде што успеал да ѝ се придружи на својата сопруга Евелин.

Во јануари 1941 година, Веј и неговото семејство отпловиле од Марсеј за Њујорк. Остатокот од војната го поминал во Соединетите Држави, каде што бил поддржан од Задужбината „Рокфелер“ и Задужбината „Гугенхајм“. Две години предавал математика на додипломски студии на Лихајскиот универзитет, каде што не бил ценет, бил претоварен со работа и слабо платен, иако не морал да се грижи дали ќе биде регрутиран, за разлика од неговите американски студенти. Ја напуштил работата во Лихај и се преселил во Бразил, каде што предавал на Универзитетот во Сао Паоло од 1945 до 1947 година, работејќи со Оскар Зариски. Веј и неговата сопруга имале две ќерки, Силви (родена во 1942 година) и Николет (родена во 1946 година).[5]

Потоа се вратил во Соединетите Држави и предавал на Чикашкиот универзитет од 1947 до 1958 година, пред да се пресели во Институтот за напредни студии, каде што го поминал остатокот од својата кариера. Бил пленарен предавач на МКМ во 1950 година во Кембриџ, Масачусетс, во 1954 година во Амстердам[6] и во 1978 година во Хелсинки.[7] Веј бил избран за странски член на Кралското друштво во 1966 година. Во 1979 година, ја поделил втората Волфова награда за математика со Жан Лере.

Дело

[уреди | уреди извор]

Веј дал значителен придонес во голем број области, а најважно е неговото откритие за длабоки врски помеѓу алгебарската геометрија и теоријата на броеви. Ова започнало во неговата докторска работа што довело до Мордел-Вејовата теорема (1928, и накратко применета во Сигеловата теорема за интегрални точки).[8] Морделовата теорема имала ad hoc доказ;[9] Веј го започнал раздвојувањето на аргументот за бесконечно спуштање на два вида на структурен пристап, со помош на висински функции за димензионирање на рационални точки и со помош на Галоаска кохомологија, која нема да биде категоризирана како таква уште две децении. Двата аспекти на работата на Веј постојано се развивале во суштински теории.

Меѓу неговите главни достигнувања биле доказот на Римановата хипотеза од 1940-тите за зета-функции на кривините над конечни полиња[10] и неговото последователно поставување на соодветни основи за алгебарската геометрија за да се поддржи тој резултат (од 1942 до 1946 година, најинтензивно). Таканаречените Вејови хипотези биле многу влијателни од околу 1950 година; овие ставови подоцна биле докажани од Бернард Дворк, [11] Александар Гротендик, [12] [13] [14] Мајкл Артин и конечно од Пјер Делињ, кој го завршил најтешкиот чекор во 1973 година.[15][16] [17][18][19]

Веј го вовел аделниот прстен кон крајот на 1930-тите, следејќи го Клод Шевале со иделите, и дал доказ на Риман-Роховата теорема (верзија се појавила во неговата Основна теорија на броеви во 1967 година).[20] Неговиот „матричен делител“ (векторски врзоп avant la lettre) Риман-Роховата теорема од 1938 година била многу рано исчекување на подоцнежните идеи како што се простор на модули на врзопи. Претпоставката на Веј за броевите на Тамагава[21] се покажала отпорна многу години. На крајот, аделниот пристап станал основен во теоријата на автоморфна претстава. Дал уште една позната Вејова претпоставка, околу 1967 година, која подоцна под притисок од Серж Ланг (односно од Жан-Пјер Сер) станала позната како претпоставка на Тањама-Шимура (односно претпоставка Тањама-Веј) врз основа на грубо формулирано прашање за Тањама на конференцијата Нико во 1955 година. Неговиот став кон претпоставките бил дека не треба лесно да се удостои нагаѓањето како претпоставка, а во случајот Тањама, доказите биле таму само по обемната пресметковна работа извршена во доцните 1960-ти.

Други значајни резултати биле за Понтријагиновата двојност и диференцијалната геометрија на Понтријагин.[22] Го вовел концептот на униформен простор во општата топологија, како нуспроизвод на неговата соработка со групата Бурбаки (на која тој бил основач). Неговата работа за теоријата на снопови едвај се појавува во неговите објавени трудови, но преписката со Анри Картан кон крајот на 1940-тите, и препечатена во неговите собрани трудови, се покажала како највлијателна. Тој, исто така, го избрал симболот ∅, изведен од буквата Ø во норвешката азбука (со која бил запознаен само тој меѓу групата Бурбаки), за да го претстави празното множество.[23]

Веј, исто така, дал познат придонес во Римановата геометрија во својот прв труд во 1926 година, кога покажал дека класичната изопериметриска неравенка важи на непозитивно закривените површини. Ова го воспоставило 2-димензионалниот случај на она што подоцна станала позната како Картан-Адамарова претпоставка.

Открил дека таканаречената Вејова претстава, претходно воведена во квантната механика од Ирвинг Сегал и Дејвид Шејл, дала современа рамка за разбирање на класичната теорија на квадратни облици.[24] Ова исто така бил почеток на значителен развој од страна на други, поврзувајќи ја теоријата на претставувањето и тета функциите.

Веј бил член и на Националната академија на науките[25] и на Американското филозофско друштво.[26]

Како изложувач

[уреди | уреди извор]

Идеите на Веј дале важен придонес во списите и семинарите на Бурбаки, пред и по Втората светска војна. Напишал и неколку книги за историјата на теоријата на броевите.

Верувања

[уреди | уреди извор]

Хиндуистичката мисла имала големо влијание врз Веј. Тој бил агностик,[27] и ги почитувал религиите.[28]

Почести

[уреди | уреди извор]

Астероидот 289085 Андревеј, откриен од астрономите во опсерваторијата Сен-Силпис во 2004 година, бил именуван во негово сеќавање.[29] Официјалните имиња биле објавени од Центарот за мали планети на 14 февруари 2014 година (Предлошка:Minor Planet Circulars).[30]

Книги

[уреди | уреди извор]

Математички дела:

  • Arithmétique et géométrie sur les variétés algébriques (1935)[31]
  • Sur les espaces à structure uniforme et sur la topologie générale (1937)[32]
  • L'intégration dans les groupes topologiques et ses applications (1940)
  • Weil, André (1946), Foundations of Algebraic Geometry, American Mathematical Society Colloquium Publications, vol. 29, Providence, R.I.: American Mathematical Society, ISBN 978-0-8218-1029-3, MR 0023093[33]
  • Sur les courbes algébriques et les variétés qui s'en déduisent (1948)
  • Variétés abéliennes et courbes algébriques (1948)[34]
  • Introduction à l'étude des variétés kählériennes (1958)
  • Discontinuous subgroups of classical groups (1958) Chicago lecture notes
  • Weil, André (1967), Basic number theory., Die Grundlehren der mathematischen Wissenschaften, 144, Springer-Verlag New York, Inc., New York, ISBN 3-540-58655-5, MR 0234930[35]
  • Dirichlet Series and Automorphic Forms, Lezioni Fermiane (1971) Lecture Notes in Mathematics, vol. 189[36]
  • Essais historiques sur la théorie des nombres (1975)
  • Elliptic Functions According to Eisenstein and Kronecker (1976)[37]
  • Number Theory for Beginners (1979) with Maxwell Rosenlicht[38]
  • Adeles and Algebraic Groups (1982)[39]
  • Number Theory: An Approach Through History From Hammurapi to Legendre (1984)[40]

Собрани трудови:

Автобиографија :

Мемоари од неговата ќерка:

Поврзано

[уреди | уреди извор]

Наводи

[уреди | уреди извор]
  1. ↑ Андре Веј — Проект „Математичко родословие“ (англиски)
  2. ↑ Serre, J.-P. (1999). „Andre Weil. 6 May 1906 – 6 August 1998: Elected For.Mem.R.S. 1966“. Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society. 45: 519. doi:10.1098/rsbm.1999.0034.
  3. ↑ Horgan, J (1994). „Profile: Andre Weil – The Last Universal Mathematician“. Scientific American. 270 (6): 33–34. Bibcode:1994SciAm.270f..33H. doi:10.1038/scientificamerican0694-33.
  4. ↑ „Borel, Armand“ (PDF).
  5. ↑ 5,0 5,1 Ypsilantis, Olivier (31 March 2017). „En lisant " Chez les Weil. André et Simone "“. Посетено на 26 April 2020.
  6. ↑ Weil, A. „Abstract versus classical algebraic geometry“ (PDF). In: Proceedings of International Congress of Mathematicians, 1954, Amsterdam. 3. стр. 550–558. Архивирано од изворникот (PDF) на 2022-10-09.
  7. ↑ Weil, A. „History of mathematics: How and why“ (PDF). In: Proceedings of International Congress of Mathematicians, (Helsinki, 1978). 1. стр. 227–236. Архивирано од изворникот (PDF) на 2022-10-09.
  8. ↑ A. Weil, L'arithmétique sur les courbes algébriques, Acta Math 52, (1929) p. 281–315, reprinted in vol 1 of his collected papers ISBN 0-387-90330-5 .
  9. ↑ Mordell, L. J. (1922). „On the rational solutions of the indeterminate equations of the third and fourth degrees“. Mathematical Proceedings of the Cambridge Philosophical Society. 21: 179–192.
  10. ↑ Weil, André (1949), „Numbers of solutions of equations in finite fields“, Bulletin of the American Mathematical Society, 55 (5): 497–508, doi:10.1090/S0002-9904-1949-09219-4, ISSN 0002-9904, MR 0029393 Reprinted in Oeuvres Scientifiques/Collected Papers by André Weil ISBN 0-387-90330-5
  11. ↑ Dwork, Bernard (1960), „On the rationality of the zeta function of an algebraic variety“, American Journal of Mathematics, American Journal of Mathematics, Vol. 82, No. 3, 82 (3): 631–648, doi:10.2307/2372974, ISSN 0002-9327, JSTOR 2372974, MR 0140494
  12. ↑ Grothendieck, Alexander (1960), „The cohomology theory of abstract algebraic varieties“, Proc. Internat. Congress Math. (Edinburgh, 1958), Cambridge University Press, стр. 103–118, MR 0130879
  13. ↑ Grothendieck, Alexander (1995) [1965], „Formule de Lefschetz et rationalité des fonctions L“, Séminaire Bourbaki, 9, Paris: Société Mathématique de France, стр. 41–55, MR 1608788
  14. ↑ Grothendieck, Alexander (1972), Groupes de monodromie en géométrie algébrique, I: Séminaire de Géométrie Algébrique du Bois-Marie 1967–1969 (SGA 7 I), Lecture Notes in Mathematics, 288, Springer-Verlag, doi:10.1007/BFb0068688, ISBN 978-3-540-05987-5, MR 0354656
  15. ↑ Deligne, Pierre (1971), „Formes modulaires et représentations l-adiques“, Séminaire Bourbaki vol. 1968/69 Exposés 347–363, Lecture Notes in Mathematics, 179, Berlin, New York: Springer-Verlag, doi:10.1007/BFb0058801, ISBN 978-3-540-05356-9
  16. ↑ Deligne, Pierre (1974), „La conjecture de Weil. I“, Publications Mathématiques de l'IHÉS, 43 (43): 273–307, doi:10.1007/BF02684373, ISSN 1618-1913, MR 0340258
  17. ↑ Deligne, Pierre, уред. (1977), Cohomologie Etale, Lecture Notes in Mathematics (француски), 569, Berlin: Springer-Verlag, doi:10.1007/BFb0091516, ISBN 978-0-387-08066-6, Архивирано од изворникот на 15 May 2009
  18. ↑ Deligne, Pierre (1980), „La conjecture de Weil. II“, Publications Mathématiques de l'IHÉS, 52 (52): 137–252, doi:10.1007/BF02684780, ISSN 1618-1913, MR 0601520
  19. ↑ Deligne, Pierre; Katz, Nicholas (1973), Groupes de monodromie en géométrie algébrique. II, Lecture Notes in Mathematics, Vol. 340, 340, Berlin, New York: Springer-Verlag, doi:10.1007/BFb0060505, ISBN 978-3-540-06433-6, MR 0354657
  20. ↑ Weil, André (1967), Basic number theory., Die Grundlehren der mathematischen Wissenschaften, 144, Springer-Verlag New York, Inc., New York, ISBN 3-540-58655-5, MR 0234930
  21. ↑ Weil, André (1959), Exp. No. 186, Adèles et groupes algébriques, Séminaire Bourbaki, 5, стр. 249–257
  22. ↑ Borel, A. (1999). „André Weil and Algebraic Topology“ (PDF). Notices of the AMS. 46 (4): 422–427. Архивирано од изворникот (PDF) на 2022-10-09.
  23. ↑ Miller, Jeff (1 September 2010). „Earliest Uses of Symbols of Set Theory and Logic“. Jeff Miller Web Pages. Посетено на 21 September 2011.
  24. ↑ Weil, A. (1964). „Sur certains groupes d'opérateurs unitaires“. Acta Math. (француски). 111: 143–211. doi:10.1007/BF02391012.
  25. ↑ „Andre Weil“. www.nasonline.org. Посетено на 2021-12-20.
  26. ↑ „APS Member History“. search.amphilsoc.org. Посетено на 2021-12-20.
  27. ↑ Paul Betz; Mark Christopher Carnes, American Council of Learned Societies (2002). American National Biography: Supplement, Volume 1. Oxford University Press. стр. 676. ISBN 978-0-19-515063-6. Although as a lifelong agnostic he may have been somewhat bemused by Simone Weil's preoccupations with Christian mysticism, he remained a vigilant guardian of her memory,...
  28. ↑ I. Grattan-Guinness (2004). I. Grattan-Guinness, Bhuri Singh Yadav (уред.). History of the Mathematical Sciences. Hindustan Book Agency. стр. 63. ISBN 978-81-85931-45-6. Like in mathematics he would go directly to the teaching of the Masters. He read Vivekananda and was deeply impressed by Ramakrishna. He had affinity for Hinduism. Andre Weil was an agnostic but respected religions. He often teased me about reincarnation in which he did not believe. He told me he would like to be reincarnated as a cat. He would often impress me by readings in Buddhism.
  29. ↑ „289085 Andreweil (2004 TC244)“. Minor Planet Center. Посетено на 11 September 2019.
  30. ↑ „MPC/MPO/MPS Archive“. Minor Planet Center. Посетено на 11 September 2019.
  31. ↑ Ore, Oystein (1936). „Book Review: Arithmétique et Géométrie sur les Variétés Algébriques“. Bulletin of the American Mathematical Society. 42 (9): 618–619. doi:10.1090/S0002-9904-1936-06368-8.
  32. ↑ Cairns, Stewart S. (1939). „Review: Sur les Espaces à Structure Uniforme et sur la Topologie Générale, by A. Weil“ (PDF). Bull. Amer. Math. Soc. 45 (1): 59–60. doi:10.1090/s0002-9904-1939-06919-X. Архивирано од изворникот (PDF) на 2022-10-09.
  33. ↑ Zariski, Oscar (1948). „Review: Foundations of Algebraic Geometry, by A. Weil“ (PDF). Bull. Amer. Math. Soc. 54 (7): 671–675. doi:10.1090/s0002-9904-1948-09040-1. Архивирано од изворникот (PDF) на 2022-10-09.
  34. ↑ Chern, Shiing-shen (1950). „Review: Variétés abéliennes et courbes algébriques, by A. Weil“. Bull. Amer. Math. Soc. 56 (2): 202–204. doi:10.1090/s0002-9904-1950-09391-4.
  35. ↑ Weil, André (1974). Basic Number Theory (англиски). doi:10.1007/978-3-642-61945-8. ISBN 978-3-540-58655-5.
  36. ↑ Weil, André (1971), Dirichlet Series and Automorphic Forms: Lezioni Fermiane, Lecture Notes in Mathematics, 189, doi:10.1007/bfb0061201, ISBN 978-3-540-05382-8, ISSN 0075-8434
  37. ↑ Weil, André (1976). Elliptic Functions according to Eisenstein and Kronecker (англиски). doi:10.1007/978-3-642-66209-6. ISBN 978-3-540-65036-2.
  38. ↑ Weil, André (1979). Number Theory for Beginners (англиски). New York, NY: Springer New York. doi:10.1007/978-1-4612-9957-8. ISBN 978-0-387-90381-1.
  39. ↑ Humphreys, James E. (1983). „Review of Adeles and Algebraic Groups by A. Weil“. Linear & Multilinear Algebra. 14 (1): 111–112. doi:10.1080/03081088308817546.
  40. ↑ Ribenboim, Paulo (1985). „Review of Number Theory: An Approach Through History From Hammurapi to Legendre, by André Weil“ (PDF). Bull. Amer. Math. Soc. (N.S.). 13 (2): 173–182. doi:10.1090/s0273-0979-1985-15411-4. Архивирано од изворникот (PDF) на 2022-10-09.
  41. ↑ Berg, Michael (January 1, 2015). „Review of Œuvres Scientifiques - Collected Papers, Volume 1 (1926–1951)“. MAA Reviews, Mathematical Association of America.
  42. ↑ Audin, Michèle (2011). „Review: At Home with André and Simone Weil, by Sylvie Weil“ (PDF). Notices of the AMS. 58 (5): 697–698. Архивирано од изворникот (PDF) на 2022-10-09.

Надворешни врски

[уреди | уреди извор]
Нормативна контрола
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Андре_Веј&oldid=5344929“