Ангела Воде
Ангела Воде (5 јануари 1892 – 5 мај 1985 година) била словенечки педагог, феминистка автор и човекови права активист. Рана членка на Комунистичката партија на Југославија, таа била исклучена од Партијата во 1939 година поради критиките против Пактот Хитлер-Сталин[1]. За време на Втората светска војна, таа се приклучила на Ослободителниот фронт на словенечкиот народ, но била протерана во 1942 година поради несогласувања со Комунистичката партија на Словенија. Во 1944 година била интернирана во Нацистички концентрационен логор. По војната, таа била уапсена од властите на Југославија комунистички, ѝ се судело на Судењето на Нагоде и беше затворена неколку години. По излегувањето од затвор таа била исклучена од јавниот живот до крајот на својот живот. Во 1990-тите, таа стана еден од најистакнатите симболи на жртвите на тоталитаристичка репресија во Словенија.
Ран живот[уреди | уреди извор]
Ангела Воде е родена во Љубљана, во тогашното Австроунгарско Царство. По дипломирањето на наставничкиот колеџ во Љубљана во 1912 година, таа работела како учителка во неколку училишта.
Во 1921 година, таа презема специјализација за подучување на деца со ментална попреченост. Следните 25 години работела како учител-дефектолог. Објавила неколку написи за образованието на хендикепираните деца, а во 1936 година објавила книга на оваа тема, со наслов "Важноста на Помошни училишта и нивниот развој во Југославија (Pomen pomožnega šolstva in njegov razvoj v Jugoslaviji).
Воде беше еден од првите активистки за женски права во Словенија и една од првите организатори на групи за човекови права. Во меѓувоениот период, таа била избрана за претседателка на женското движење на Југославија и за претседателка на Женското учителско друштво на Словенија.
Објавила бројни текстови кои се занимаваат со социјална неправда и правата на жените. Некои од нејзините најважни книги се „Жената во современиот свет“ 1934, „Жената и фашизмот“ („Жена и фашизам“, 1935 година, напишана на српски јазик). Нејзиното најважно теоретско дело беше „Полот и судбината“ („Spol in usoda“), објавено во 1938 година.
Активна во голем број женски организации, Воде беше претседател на Унијата на работни жени и девојки (словенечки: Zveza delavskih žena in deklet) и беше член на балканската регионална асоцијација, Малата Антанта на Жени (LEW).
Помеѓу 1927 и 1937 година, таа била претседателка на Словенечкото женско движење. Помеѓу 1929 и 1934 година, за време на владеењето на Кралот Александар, здруженијата често биле забранети и членовите ги пресоздавале со друго регистрирано име. Поради ова, Воде се поврзува со голем број организации во меѓувоениот период, како и учествувала на неколку конференции, како што е Прашката конференција на LEW од 1927 година; Берлинската конференција на Меѓународната алијанса за право на глас во Берлин во 1929 година и конференцијата во Дубровник на Меѓународниот совет на жените од 1936 година.
Во 1922 година, таа се приклучила на илегалната Комунистичка партија на Југославија. За неа оваа одлука бил чин на идеализам, произлезен од искреното верување во борбата против неправдата и поддршката за слабите. Таа го гледаше комунизмот како идеал за социјална и политичка еманципација, кој би ја вклучил целосната еднаквост на словенечкиот народ во Југославија и автономијата на Словенија во децентрализирана федерација.
Покрај словенечки, Ангела Воде течно зборувала и германски, англиски, француски и српско-хрватски, а зборувала и италијански и малку руски.[2].
Конфликтот со Комунистичката партија и Втората светска војна[уреди | уреди извор]
Во 1939 година, Воде остро го критикуваше Пактот Молотов-Рибентроп, што доведе до нејзино исклучување од Комунистичката партија.
По инвазијата на оската на Југославија на почетокот на април 1941 година, Воде повика на обединет антифашистички фронт, критикувајќи словенечките комунисти кои ја поддржувале соработката на Сталин со Хитлер. И покрај нејзиниот конфликт со Комунистичката партија, Воде се приклучи на Ослободителниот фронт на словенечкиот народ предводен од комунистите по нападот нацистички германски на Советскиот сојуз во јуни 1941 година, кога југословенските комунисти решија да започнат вооружена борба против окупаторските сили Оската. Воде стана еден од членовите на Врховниот пленум на Ослободителниот фронт на словенечкиот народ како претставник на словенечките женски движења. Кон крајот на 1941 година, таа се приклучила на групата „Стара Правда“ („Стара правда“) предводена од левичарскиот активист Чртомир Нагоде. Во 1942 година, групата на Нагоде беше исфрлена од Ослободителниот фронт поради постојани несогласувања со словенечките комунисти.
По нејзиното протерување од подземното движење на отпорот, Воде продолжи со добротворни цели на своја рака. Додека животот беше тежок во окупираната од Италија Провинцијата Љубљана, работите беа уште полоши во окупираниот од Германија дел на Словенија. Во Провинцијата Љубљана имаше многу словенечки бегалци кои побегнаа од зоната окупирана од Германија, за да избегаат од бруталната антисловенечка политика на Нацистичка Германија. Воде организирала помош за овие бегалци. Во 1942 година, италијанските окупаторски сили започнале со погубување на заложници во Провинцијата Љубљана. Воде напишала петиција до Бенито Мусолини и почна да собира потписи, обидувајќи се да ги спаси животите на заложниците. Словенечката комунистичка организација ја спречи да собира потписи и ја уништи петицијата. Ова очигледно беше направено за да може комунистичката организација да ја задржи својата позиција како единствена остварлива сила која се бори против окупационите сили во Словенија - клучен елемент во легитимирањето на комунистичкото преземање на власта по војната. Во пролетта 1943 година, Воде беше уапсена од италијански фашистички власти и помина неколку недели во затвор. Во јануари 1944 година, таа била уапсена од Германците и испратена во концентрациониот логор Равенсбрук. Таа се вратила дома по неколку месеци, кон крајот на есента 1944 година, исцрпена, но жива.
Прогон во комунизмот[уреди | уреди извор]
По Втората светска војна продолжила да работи како учителка. Во 1947 година, таа била уапсена од Комунистичка југословенска тајна полиција, затворена и мачена два месеци. Во есента 1947 година, таа била изведена пред суд на Судењето на Нагоде, евидентно судење организирано против неколку познати словенечки прозападни политичари и активисти. Сите тие беа обвинети дека се непријатели на работничката класа, агенти на капитализмот, западни шпиони итн. Сите тие биле осудени на смрт или долгорочен затвор и укинување на сите права.
Воде беше обвинета дека „напишала опширен шпионски извештај за политичката и економската ситуација во Словенија, во кој напишала тешки клевети за народните власти во врска со војната и имала намера да му го претстави на претставник на Американскиот Црвен крст во Југославија“. Таа е осудена на 20 години затвор и укинувањето на сите права во наредните пет години. Таа била ослободена по шест години, веројатно поради притисоците на меѓународните организации врз Титова Југославија.
По излегувањето од затвор, Воде била без никакви права. Таа не можела да има работа или личен приход. Немала здравствено осигурување, ниту социјална поддршка. Таа не можела да добие пасош. Нејзиното име било забрането во јавноста: таа била спречена да објавува, додека нејзините дела не можеа да се цитираат во книги или написи. Таа неколку години целосно се грижеше за нејзината сестра Иванка Шпиндлер. Нејзиниот пасош ѝ бил даден дури во средината на 1970-тите. Нејзиното прво појавување во јавноста се случи непосредно пред нејзината смрт во средината на 1980-тите, кога даде интервју за алтернативното списание Нова ревија.
Почина во Љубљана во 1985 година.
Скриените мемоари[уреди | уреди извор]
Во доцните 1960-ти, Воде започна да ја пишува својата автобиографија, во тајност. Таа го завршила ракописот во 1971 година и го нарекла „Skriti spomin“ или „Скриени мемоари“. Текстот всушност остана скриен во следните 30 години. Таа му наложила на нејзиниот внук Јанез Шпиндлер (кој живеел во странство) да ја објави книгата во соодветно време во иднина. Во 1990-тите, ракописот беше даден на реномираната авторка, новинарка и историчар Аленка Пухар која го уредуваше. Објавен е во 2004 година од издавачката куќа Нова Ревија.
Книгата е поделена на три дела. Во првиот дел, Воде го опишува времето на војната од нејзина лична гледна точка. Таа ги прикажува нејзините судири со словенечките комунисти, кои нејзините воени напори да им помогне на Словенките ги третирале како чин на соработка со окупаторските сили. Во вториот дел, таа го прикажува нејзиното затворање, вклучувајќи испрашувања и мачење. Таа потоа го опишува својот живот без основните човекови права, кои ги дефинира како „живот на олеснета и разводнета варијанта“. Воде во третиот дел го оценува југословенскиот комунистички систем. Таа го анализира словенечкиот и југословенскиот комунистички режим како полу-тоталитарно општество, каде владејачката елита го заведува народот со лаги, ветувајќи му подобра иднина, но всушност само задоволувајќи ја сопствената алчност.
Во 2008 година, ТВ Словенија го продуцираше филмот „Скриено сеќавање на Ангела Воде“, заснован на вториот дел од ракописот на Воде.[3].
Наводи[уреди | уреди извор]
Извори[уреди | уреди извор]
- Peter Vodopivec, Usoda slovenskih demokratičnih izobražencev: Angela Vode in Boris Furlan, žrtvi Nagodetovega procesa ('The Fate of the Slovenian Democratic Intelligentsia: Angela Vode and Boris Furlan, Victims of the Nagode Trial'; Ljubljana: Slovenska matica, 2001).