Азот (област)

Оваа статија се однесува на област во Македонија. За хемискиот елемент, погл. Азот.

Глетка од областа Азот

Глетка на областа Азот (фотографирано од т.н. Прилепски пат)

Азот на картата на Македонија

Азот (или Азотија) — етногеографска област во средишниот дел на Македонија.

Географија и местоположба

Областа Азот е сместена во долината и по горното и средното течение на реката Бабуна. Оградена е на север и запад со масивот на Мокра Планина (Јакупица, Караџица, Даутица со врвот Солунска Глава), а на југ и југоисток со северните падини на планината Бабуна. Областа се наоѓа југозападно од градот Велес и низ целата област протекува реката Бабуна и поминува пругата за Прилеп и Битола.

Глетка кон планината Јакупица од масивот Мокра во Азот

Денес, целата област Азот е во составот на општината Чашка односно во нејзиниот западен дел. Областа Азот на југ граничи со Пелагонија односно Општина Долнени (Прилепското Поле), на запад се граничи со областа Порече (Општина Македонски Брод), а на исток и север е отворена кон останатиот дел од велешката област. Областа Азот се всушност селата во околината на селото Богомила (сите села во составот на истоимената општина која опстојуваше до 2004 година) во долината на реката Бабуна. Долината на Бабуна околу селото Богомила се проширува во Богомилското Поле, додека сиот останат дел на областа е изразито планински со изразити стрмнини и густи листопадни и зимзелени шуми.

Потекло и значење на името

Потеклото на името на овој предел доаѓа од арапскиот збор Хас или Хасот донесен од Турците, со значење на тешкопристапен или одметнат предел. Оттаму потекнуваат и зборовите асии и азбии за луѓе кои се бунтовници или разбојници. Зборот хас како за тешкопристапен и слабоконтролиран предел се користел и за повеќе други области на Балканот во Отоманското Царство, како на пр. регионот Хас во Албанија. Средновековното име на оваа област било Бабуна, кое е забележано во пишаните извори од 1335 година. Жителите на областа Азот се нарекуваат Ашани или Бабунци, препознатливи по своите етно-културни црти.

Горното течение на долината на Бабуна во областа Азот

Села во Азот

Реката Бабуна во Азот (горно сливно подрачје) сликана од патот Богомила - Папрадиште

Најголемо село во областа Азот (воедно и едно од поголемите села во Велешкиот регион) кое е всушност и средишно место на областа е Богомила. Останати села во Азот се познатите Папрадиште, Нежилово, Габровник, Мокрени, Теово (со својот познат манастир), Согле, Ореше, Капиново, Црешнево, Бистрица, Ораов Дол и Плевење. Исто така за азотски села може да се сметаат Мартолци, Оморани, Стари Град и Поменово (кои биле во состав на поранешната Општина Извор).

Население и демографски процеси

Областа Азот отсекогаш била доминатно населена со македонско население, но во последниве години се забележува и доаѓање во областа на Албанци од велешките села Горно Јаболчиште и Долно Јаболчиште кои најчесто во овие краишта го напасуваат добитокот или пак заедно со Албанци од западниот дел на државата презимуваат со овците во овој регион. Со припојувањето на Општина Богомила во Општина Чашка на која ѝ се додадоа горенаведените села Албанците во општината достигнаа застапеност од дури 30%. Со зачестувањето на обидите Албанците да купуваат ниви и ливади во овој крај, обновувањето на џамијата во селото Согле на овој крај му се заканува опасност од целосна албанизација имајќи предвид дека македонското население од овој крај е во постојани преселби кон Велес и Скопје и сè повеќе селата се празнат и остануваат само старците.

Во времето по Втората светска војна, Азот го доживува своето најголемо празнење и намалување на населението па така од 6.000 жители во 1948 година бројот се намалува на само 1.252 жители во 2002 година. Причините поради кои населението масовно го напуштило регионот се национализацијата и колективизацијата и секако индустријализацијата на градовите. Сепак за времето на транзицијата доста стечајни работници од Велес по потекло од овој крај се вратија назад во своите родни места.

Азот во 2002 година имал 1252 жители од кои 1.192 (95,21%) се Македонци, 45 (3,59%) Албанци, 4 (0,32%) Турци, 5 (0,40%) Срби и 6 од други националности.

Интересно е да се спомене и дека Папрадиште и Ореше се единствените мијачки села во овој крај основани од Мијаци од Тресонче, Лазарополе, Росоки, кои овде нашле прибежиште од честите качачки албански напади, додека останатите села во регионот се Брсјачки (единствено во Согле има нешто муслимани).

Населено место	1900	1905	1917	1948	1953	1961	1971	1981	1991	1994	2002	2021
Бистрица	1.100	1.184	1.176	738	801	736	568	330	184	159	124	44
Богомила	900	1.238	1.253	1.351	1.475	1.544	1.249	824	596	458	476	359
Габровник	225	248	312	140	142	45	19	8	6	1	9	8
Капиново	140	112	140	94	94	69	18	6	2	1	—	—
Мартолци	340	312	150	401	385	422	371	340	252	215	180	122
Мокрени	450	512	480	237	241	193	98	43	19	7	16	5
Нежилово	470	544	630	319	336	333	276	178	105	82	63	33
Оморани	900	910	522	528	541	495	383	279	222	173	143	172
Ораов Дол	512	712	527	296	346	279	56	7	8	3	3	4
Ореше	460	584	579	796	864	871	724	557	343	296	218	71
Папрадиште	420	592	332	612	660	716	475	63	18	4	7	14
Плевење	40			25	32	34	24	17	9	—	2	—
Поменово	390	360	307	161	169	120	23	4	—	—	—	—
Согле	400		470	371	461	320	275	201	123	127	137	116
Стари Град	320	350	211	305	281	270	239	165	144	128	95	83
Теово	850	880	712	623	662	659	464	315	226	188	189	104
Црешнево	250	272	283	146	169	176	109	40	13	10	8	1

Познати личности

Стариот камен мост на Бабуна на влезот на селото Богомила

Од овој крај се и доста македонски национални борци, дејци, преродбеници и градители како: Петар Поп Арсов (еден од основачите на ТМОРО, од Богомила, каде што неговата родна куќа е направена во спомен-куќа во негова чест), деецот Димитрија Чуповски и неговиот брат Наце Димов исто така македонски национален деец и познатиот градител на цркви низ Балканот Андреја Дамјанов (од Папрадиште).

Историја

Историјата на областа Азот започнува уште од антиката, кога оваа област била граница помеѓу пајонските племиња и древномакедонските племиња (Пелагонците). Со доаѓањето на христијанството, токму на овие простори во X век се појавило и движењето на Богомилството на чело со Поп Богомил, за кое се знае дека настанало по течението на реката Бабуна во околината на Велес, и кое подоцна се раширило низ цела Европа. Доказ за тоа е името што го носи најголемото и централно азотско село — Богомила.

Кон крајот на ХІХ и почетокот на XX век во Азот се активизирала српската пропаганда. Некои од селата во областа насилно или доброволно изјаснувале припадност кон српскиот народ и учествале во српските чети. Покрај силната српска пропаганда во повеќето села, треба да се спомене дека на територијата на Азот во некои села имало и засилена бугарска пропаганда како на пример во селото Бистрица кое иако било подложено на силни притисоци од страна на српската пропаганда не се откажало од Бугарската егзархија и го зачувало своето училиште. До 1908 година во борба со ВМОРО српските чети го завладеале поголемиот дел од Азот. По Хуриетот, некои од селата се вратиле кон Егзархијата — Нежилово, Ореше, Поменово и поголемиот дел од Ораов Дол.

Како и секоја македонска област така и Азот дала голем број борци за слободата на Македонија и Македонците. Во овој крај особено се познати големите борби против бугарскиот окупатор за време на Втората светска војна во 1944 година. Со дел од борбените дејства и ослободителни операции командувал и лично Михајло Апостолски. Токму поради големата победа и целосно разбивање на бугарската окупаторска војска во Азот, во велешкото село Горно Врановци излегува првиот број на весникот „Нова Македонија“, а од тука се договорени и започнати акциите за ослободување на Скопје и Скопско.

Поврзано

• Бабуна (река)
• Општина Богомила
• Азот МТБ Предизвик