Џанике
| Џанике Ханим | |
|---|---|
Canike, جانـيـكه | |
| Роден(а) | крајот на 14 век најверојатно Кирк Ор, Кримски улус на Златната Орда |
| Починал(а) | 1437 Кирк-Ор |
| Почивалиште | Чуфут Кале 44°44′27″N 33°55′27″E / 44.74083°N 33.92417°E |
| Сопружник | Едигу |
| Деца | Нурадин |
Џанике (крајот на 14 век - 1437) — кримска принцеза од Чингисидската династија. Таа била ќерка на Кан Тохтамиш и сопруга на Емир Едигу. Во 1416 година отишла на аџилак во Мека, со што се стекнала со својата слава во муслиманскиот свет. Таа одиграла важна улога во одвојувањето на Кримскиот Хан од Златната Орда. Таа го поддржала идниот прв Кримски Кан, Хаџи I Гирај, во борбата против Кучук Мухамед и Саид Ахмад I. Кога умрела во 1437 година, била погребана во специјално изграден мавзолеј со наслов „Големата царица“.
Биографија
[уреди | уреди извор]Џанике најверојатно била родена кон крајот на 14 век во Крим. Нејзиниот татко бил Тохтамиш, кој бил Кан на Златната Орда од 1379 до 1380 година. Речиси ништо не е познато со сигурност за нејзиното детство.[1] но познато е дека таа била омилената ќерка на нејзиниот татко.[2]
Откако нејзиниот татко Тохтамиш бил поразен од Тамерлан, нејзиниот брак со Едигу предизвикал да се зголеми влијанието на Едигу врз Тохтамиш, бидејќи тогаш Тохтамиш имал семејни врски со семејството на Едигу.[1][3][4]
Во 1397 година, Едигу ненадејно ја преориентирал својата лојалност од Тохтамиш кон Тамерлан, кој во тоа време војувал со Тохтамиш. Тохтамиш во напад на бес ја убил мајката на Џанике, Тогајбек.[1] Политичкото влијание на Тохтамиш се намалило до крајот на 14 век.[5]
Во 1406 година, Едигу го зазел Хваразм. Од 1411 до 1412 година, братот на Џанике, Џалал ал-Дин се обидувал да го опседи Хваразм, но на крај не успеал.[6][7] Бидејќи Џанике сакала да го зголеми сопственото политичко влијание во Златната Орда, таа направила аџилак во Мека во 1416 година.[1] Нејзиното пристигнување во Дамаск значително го привлекло вниманието на арапското население, бидејќи ја придружувале 300 коњаници.[8]
Џанике го искористила своето влијание за да го убеди нејзиниот сопруг да го поштеди нејзиниот брат, тригодишниот Кадир Берди; Едигу сакал да го убие со цел само неговиот син да остане како легитимен барател на тронот на Златната Орда. Единаесет години подоцна, Кадир Берди станал Кан на Златната Орда на возраст од четиринаесет години, а потоа водел војска против Едигу. Едигу умрел во битката што следела, а Кадир Берди починал од рани три дена подоцна, оставајќи ја Џанике како најстарата од кланот на Тохтамиш која би можела да го преземе тронот во Кирк-Ор.[1]
Во контекст на сите судири во Златната Орда во тоа време, Крим станал поизолиран од остатокот од Златната Орда, делумно како резултат на географската положба на Крим во споредба со остатокот од Златната Орда.[1]
За време на врвот на нејзината моќ, Џанике го поддржала Хаџи I Гирај во неговата борба за власт на Крим против потомците на Тохтамиш, Кучук Мухамед и Саид Ахмад I кои исто така се натпреварувале за власт.[1] Џанике била клучна фигура во текот на процесот на доаѓањето на власт на Хаџи I Гирај.[1]
Таа умрела во Крим во 1437 година, по што ослабнала моќта на Хаџи I Гирај и тој бил натеран да емигрира во Литванија.[1]
Наследство
[уреди | уреди извор]Постојат многу легенди и народни приказни за животот и смртта на Џанике.[9] Според една легенда, таа загинала додека ја бранела тврдината Крик-Ор од непријателски напад.[1] За неа бил изграден мавзолеј во Чуфут Кале.[3]
Наводи
[уреди | уреди извор]- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 Gertsen & Mogarichyov 1993.
- ↑ Frolick 2011.
- ↑ 3,0 3,1 Bakalay 2021.
- ↑ Reichl 2018.
- ↑ . Moscow. Отсутно или празно
|title=(help) - ↑ Grekov 1998.
- ↑ . Moscow. Отсутно или празно
|title=(help) - ↑ Fadeeva 2001.
- ↑ Gertsen & Mogarichyov 1993, стр. 58.
Библиографија
[уреди | уреди извор]- Bakalay, Makar (2021). Крым. Полная история. AST. ISBN 978-5-17-136488-5.
- Fadeeva, Tatyana (2007). Горный Крым (Гробница Джанике-ханым дочери хана Тохтамыша). Simferopol: Biznes-Inform.
- Fadeeva, Tatyana (2001). Тайны горного Крыма (Чуфут-кале и Успенский монастырь). Simferopol: Biznes-Inform.
- Frolick, Larry (2011). Grand Centaur Station: Unruly Living With the New Nomads of Central Asia. McClelland & Stewart.
- Gertsen, Aleksandr; Mogarichyov, Yuri (1993). Крепость драгоценностей. Кырк-Ор. Чуфут-кале. Tavrida. ISBN 5-7780-0216-5.
- Grekov, Boris (1998). Золотая Орда и её падение. Bogorodsky pechatnik.
- Reichl, Karl (2018). Singing the Past: Turkic and Medieval Heroic Poetry. Cornell University Press.