Јован Бранковиќ
| Јован Бранковиќ | |
|---|---|
 Детал од иконата на Андреја Раичевиќ (ок. 1645 г.), која го прикажува Јован како светец | |
| Деспот на Србија | |
| На престол | 1493–1502 |
| Претходник | Ѓорѓе Бранковиќ |
| Наследник | Иваниш Бериславиќ |
| Роден(а) | о. 1465 |
| Починал(а) | 10 декември 1502 |
| Почивалиште | |
| Сопружник | Јелена Јакшиќ |
| Династија | Branković |
| Татко | Стефан Бранковиќ |
| Мајка | Ангелина Арианити |
| Вероисповед | Српска православна црква |
Јован Бранковиќ (о. 1465 – 10 декември 1502) бил деспот на Србија од 1493 година до неговата смрт во 1502 година. Титулата деспот му ја доделил унгарскиот крал Владислав Јагелонски. Од 1493 до 1497 година ја имал титулата заедно со неговиот постар брат Ѓорѓе Бранковиќ, кој бил деспот од 1486 година. Во 1497 година, Ѓорѓе се откажал од титулата, а Јован останал единствен деспот на Србија, до неговата смрт во 1502 година. Јован бил последниот српски деспот од династијата Бранковиќ. Со својот брат го изградил Крушедолскиот манастир и давал разни дарови за Хиландар и другите православни манастири. Српската православна црква го прогласила за светец.[1][2]
Живот[уреди | уреди извор]
Јован бил помладиот син на Стефан Бранковиќ, прогонет деспот на Србија (1458–1459) и на албанската принцеза Ангелина Аријанитис. Тој е роден околу 1465 година, додека неговите родители престојувале во замокот Белградо, во регионот на Фурланија. Неговиот татко, деспотот Стефан, починал во 1476 година додека семејството сè уште живеело во Белград. Во 1479 година, царот Фридрих III им го доделил замокот Вајтенсфелд во Гурктал во Корушка, а Јован се преселил таму со остатокот од семејството.[3]
Братучедот на Јован, Вук Бранковиќ, деспот на Србија, умрел во 1485 година, без директни наследници. Неговата титула и имотите во Кралството Унгарија останале празни, што го поттикнало унгарскиот крал Матија Корвин да најде соодветен наследник. Тој се определил за единствените преостанати машки членови од семејството Бранковиќ (Ѓорѓе и Јован), поканувајќи ги да дојдат во Унгарија.[1][4]
Во 1486 година, тие пристигнале во Унгарија, а постариот брат на Јован, Ѓорѓе, ја добил титулата деспот на Србија од кралот Матија, кој им дал имот во Купиник, Сланкамен и Беркасово во областа Срем.
Од 1493 година наваму, браќата владееле заедно, бидејќи Јован ја добил и титулата деспот на Србија, како што било вообичаено во Кралството Унгарија различни високи функции да ги извршуваат заеднички двајца актуелни.
Во 1497 година, Ѓорѓе решил да ги отстапи сите свои титули и имоти на Јован. Во тоа време, Ѓорѓе дал монашки завети, земајќи го името Максим. Браќата подоцна го изградиле Крушедолскиот манастир во областа Срем.[2]
Јован имал различни цели од оние на неговиот брат Ѓорѓе. Тој не се стремел да создаде небесно царство, туку се обидел да ги победи Турците и да ги истера од неговите земји, и како таков да ги добие правата на рангот на своите предци. Успешно се борел против Отоманската империја за време на неколку операции во Босна, особено околу Зворник. Јован исто така планирал да ги ослободи Србите од османлиската власт со помош на Венецијанската Република, но тоа било спречено со неговата смрт во 1502 година. По неговата смрт, надежта за обновување на Србија под напредната Отоманска империја станала послаба.
Се оженил со српската благородничка Јелена Јакшиќ, со која имал неколку деца, но без преживеан машки наследник. По неговата смрт во 1502 година, унгарскиот крал Владислав Јагелонски (п. 1516) ѝ наложил на вдовицата на Јован, Јелена, повторно да се омажи (1504) за истакнат благородник, Иваниш Бериславиќ (п. 1514) од Пожешката жупанија. Потоа, на Бериславиќ му била доделена титулата Деспот на Србија и контрола над имотите на семејството Бранковиќ.[3][2]
Јован се споменува во „Dell'Imperadori Constantinopolitani“, или ракопис на Масарели, пронајден во трудовите на Анџело Масарели (1510–1566).[5]
Светост[уреди | уреди извор]
| Свети Јован Бранковиќ | |
|---|---|
| Светец | |
| Роден(а) | о. 1465, |
| Починал(а) | 10 декември 1502, Манастир Крушедол, модерна Србија |
| Почитуван(а) во | Православна црква |
| Канонизација | 16 век, во Срем од Српска православна црква |
| Главно светилиште | Манастир Крушедол |
| Слава | 10 декември стар стил 23 декември нов стил |
Членовите на династијата Бранковиќ биле познати по нивната посветеност на православното христијанство,[6][7] и Јован Бранковиќ исто така ја претставувал таа семејна традиција. Неговиот култ започнал во првата половина на 16 век. Тој бил погребан во Крушедолскиот манастир и положен заедно со останатите членови на неговото семејство во ковчези на олтарот.[1] За време на Австро-турската војна (1716–1718), турската војска го нападнал Срем во 1716 година, го зазела манастирот Крушедол и ги запалила светите мошти, кратко по битката кај Петроварадин. Зачувани се само некои помали делови од моштите.[1]
Семејство[уреди | уреди извор]
Тој се оженил со српската благородничка Јелена Јакшиќ, која се споменува како „Хелена, српска деспотиса“ во графиконот датиран во 1502 година. Имале 4 деца, сите ќерки:
- Марија, мажена за Фердинанд Франкопан, од куќата на Франкопан
- Јелена, мажена за Петар IV Рареш, принцот на Молдавија
- Ана, во брак со Фиодор Сангушко, маршал на Волиња[8]
- Марија Магдалена, мажена за Иван Вишњиовиецки, благородник од Волинија[8]
Некои истражувачи сугерираат, откако ги земале предвид датумите на двата брака на Јелена (прво со Јован Бранковиќ, а второ со Иваниш Бериславиќ), дека некои од нејзините ќерки за кои обично се смета дека се од нејзиниот прв брак, всушност можеби се од нејзиниот втор брак.[9]
Некои генеалогии, исто така, покажуваат дека друга ќерка, Милица Деспина, се омажила за Неаго Басараб, принцот од Влашка (1512–21).[10] Некои веруваат дека Милица била премногу стара за да биде негова ќерка, но таа е родена околу 1486–1488 година.[11] Милица Деспина можеби била вонбрачна ќерка на негов или друг близок роднина или дури и ќерка на братот на Јован, Ѓорѓе, со кој отишла во Влашка во 1503 година.
| Владејачки титули | ||
|---|---|---|
| Претходник Ѓорѓе Бранковиќ |
Деспот на Србија 1493–1502 |
Наследник Иваниш Берислабиќ |
Наводи[уреди | уреди извор]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Ćirković 2004.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Krstić 2017.
- ↑ 3,0 3,1 Jireček 1918.
- ↑ Bataković 2005.
- ↑ Tony Hoskins. „Anglocentric medieval genealogy“. newsgroups.derkeiler.com. Архивирано од изворникот на 2011-07-16. Посетено на 2015-03-22.
- ↑ Paizi-Apostolopoulou 2012.
- ↑ Andrić 2016.
- ↑ 8,0 8,1 Wasilewski 1963.
- ↑ Zabolotnaia 2010.
- ↑ The Byzantine tradition in church embroidery p. 89
- ↑ George Marcu, Rodica Ilinca, Enciclopedia personalităţilor feminine din România, Editura Meronia, București, 2012,