Витолд Гомбрович

Од Википедија — слободната енциклопедија

Витолд Гомбрович (полски: Marian Witold Gombrowicz) (4 август 1904, Малошице, Полска - 25 јули 1969, Венс, Франција) - полски писател.

Животопис[уреди | уреди извор]

Витолд Гомбрович е роден како најмладиот од четирите деца на Јан Онуфри и Антонина, на семејниот имот во селото Малошице, во тогашниот гувернерат на Радом. Крстен бил на 8 септември во црквата Сите Свети во селото Вшех Швиета како Маријан Витолд Гомбрович. Откако ја напуштиле родната куќата во Малошице во 1911 година, семејството Гомбрович се преселило во Варшава. По завршувањето на средното училиште Свети Станислав Костка во Варшава (1922) студирал право на Универзитетот во Варшава (во 1927 година магистрирал право). Во Париз останал околу една година, не обрнувајќи многу внимание на студиите на Меѓународниот институт за високи науки. Контактите со младите студенти и патувањето до Средоземното Море одиграле поголема улога за време на неговиот престој во Франција.

По враќањето во Полска, тој го започнал своето судско стажирање, но набрзо го напуштил. Во 1920-тите, ги прави првите литературни обиди, но легендарниот роман, во чија форма и тема требало да се изрази неофицијалната страна на неговата природа, бил уништен од негова страна. Обидот да напише популарен роман заедно со Тадеуш Кепињски исто така завршил неуспешно.

На крајот на 1920-тите и 1930-тите, почнаа да се пишуваат приказни, кои потоа беа објавени како Мемоари од адолесценцијата. Од моментот на неговото деби со книгата, книжевните колумни и критики на Гомбрович се појавија во печатот, главно во „Утрински Курир“. Учествувал на состаноци на група млади писатели и интелектуалци во кафулињата Зодијак и Земјанска во Варшава. Се стекнал со слава во книжевните кругови по објавувањето на романот Фердидурке во 1937 година.

Непосредно пред избувнувањето на Втората светска војна, Гомбрович учествувал како новинар на првото патување на полскиот патнички брод MS Chrobry во Јужна Америка. По веста за почетокот војната, одлучи да остане во Буенос Аирес (Аргентина). Таму останал до 1963 година, привремено живеејќи на работ на сиромаштијата, особено за време на војната.

Во доцните 1940-ти, Гомбрович се обидел да добие позиција во аргентинските книжевни кругови. Објавувал статии и држеше предавања во кафулето „Фреј Мочо“. Во 1947 година заедно со своите пријатели објавил и превод на Фердидурке на шпански. Овој превод се смета за значаен настан во историјата на аргентинската литература, но сепак на авторот не му придонел никаква слава.

Од декември 1947 година до мај 1955 година, Гомбрович работел како банкарски службеник во Банко Полако, аргентинската филијала на Банката Пекао [1]. Во 1950 година влегува во контакт со Јержи Гидројк, а од 1951 година објавува во париската „Култура“, каде што во 1953 година започнува да печати фрагменти од Дневник. Истата година, Литературниот институт во Париз ги објавил романот Транс-Атлантик и драмата Венчавка (во еден том, како прв том на „Библиотека култура“). Овој роман контроверзно се осврнал на проблемот на националниот идентитет на Полјаците во прогонство, прикажувајќи ја својата карикатурална слика. По октомври 1956 година, четири книги на Гомбрович биле објавени во Полска, а нивниот автор се стекнал со голема слава. Меѓутоа, по 1958 година, властите во земјата не дозволивале печатење на дополнителни книги.

Гомбрович добила светска слава во 1960-тите, крунисана со преводите на неговите дела, вклучувајќи ги и романите: Порнографија и Космос, како и театарски продукции на неговите драми, особено во Франција, Германија и Шведска.

Во 1963 година се вратил во Европа, кога и добил стипендија од Фондацијата Форд за престој во Западен Берлин, на што комунистичките власти во Полска се спротиставиле со печатена кампања против писателот.

Во мај 1967 година ја добил Меѓународната награда на издавачите Prix Formentor. Една година претходно, во 1966 година, бил првпат номиниран за Нобеловата награда за литература [2] и ја добил наградата на Фондацијата. Алфред Јуржиковски. Во 1968 година, повторно бил номиниран за Нобеловата награда за литература [3], но го загуби гласањето од неговиот ривал (Јапонецот Јасунари Кавабата) за само еден глас[4].

Тој ги напишал сите свои литературни дела на полски, но поради неговата одлука да не ги објавува во земјата додека таму не биде објавен Дневник, во кој ги опишал малверзациите во кампањата против него за време на неговиот престој во Западен Берлин, не бил познат во матичната земја. Во тоа време неговите дела биле печатени на полски јазик од страна на Литературниот институт Јежи Гидројк во Париз. Потоа биле преведени на преку 30 јазици, а неговите драми биле изведени на најважните сцени во светот (вклучувајќи ги Хорхе Лавели, Алф Сјоберг, Ингмар Бергман, во Полска, вклучувајќи ги Јержи Јароцки, Јежи Гжегоржевски). Константи Јеленски имал голем придонес во претставувањето на творештвото на Гомбрович во книжевните и издавачките кругови на Западна Европа.

По долги преговори со властите на Полската Народна Република, во 1986 година биле објавени првите 9 тома од делата на Гомбрович во издавачката куќа Краков, намалени со цензура (16 реда кои се однесувале на политиката и системот на моќ во СССР. биле избришани од Дневникот) . Овие дела биле проширени на 15 тома во периодот 1992-1997 година. Во слободна Полска делата на Гомбрович биле објавувани многу пати, а за нив беа напишани десетици тома студии и безброј статии. Во 2002 година, Книжевната издавачка куќа започнала со печатење на „Собрани записи“ од Гомбрович во критичко издание уредено од В. Болецки, Ј. Јажебски, З. Лапински.

Неговите политички ставови биле тешки да се дефинираат: француската левица била ентузијастичкаи настроена кон неговиот труд, но тој останал критичен кон западниот марксизам; во исто време, неговите ставови за социјалните и моралните прашања биле далеку од конзерватизам [5][6].

Приватен живот[уреди | уреди извор]

На 28 декември 1968 година, половина година пред неговата смрт, се оженил со Рита Лабросе.

Но во текот на својот живот, Гомбрович избегнувал да даде јасен одговор за својата сексуална ориентација, третирајќи ги прашањата за сексот како домен на социјална принуда. Во неговиот карактеристичен стил да не се искажува целосно, тој се осврнува на оваа тема, неколку пати во неговите Дневници [7]

Тој бил атеист по убедување [8].

Куферот на Гобрович.
Спомен-плоча на Гомбрович во Гдиња.

Творештво[уреди | уреди извор]

Најпознати дела на Гомбрович се: Фердидурке (1938), Транс-Атлантик (1953), Дневник 1953-1956 (1957), Порнографија (1960), Дневник 1957-1961 (1962), Космос (1965) и Дневник 1961-1966 (1966). Основна специфика на неговото творештво е набљудувањето на човекот во психолошката заплетканост во односите со другите луѓе и културното наследство. Неговиот јазик се состои од многу неологизми и честа употреба на „зборови-клучеви“.[9]

Славата ја стекнал во последните години од животот, кога бил и трикратно именуван како кандидат за Нобеловата награда за литература (1966, 1968, 1969 [10]), но никогаш не ја добил.

Комеморација[уреди | уреди извор]

  • На 5 јануари 1981 година, именувана е улица Витолд Гомбрович во Варшава во сегашниот округ Биелани [11]
  • Во 1990 година, една улица во станбената населба Руда Пабијаница во Лоѓ е именувана по Витолд Гомбрович[12]
  • На 4 август 2004 година, Пошта Полска издава печат (каталог број 3980) по повод 100-годишнината од раѓањето на писателот
  • Улица во Легница во станбената населба Пиекари е именувана по Витолд Гомбрович.
  • 17 јули 2006 година постравена е спомен плоча на пристаништето во Гдиња во знак на сеќавање на заминувањето на писателот од Полска

Во очите на другите[уреди | уреди извор]

Многумина од неговите современици го сметале, за време на неговиот живот или постхумно, како еден од најголемите писатели на современата полска литература[13]. Пример за ова било истражувањето спроведено од Михал Чмиеловиец во лондонскиот неделник „Вести“ во 1969 година, во кое учествувале најистакнатите полски писатели и книжевни критичари во егзил. За важноста на делото на Гомбрович, изненадувачки е што бил почитуван меѓу неговите современици иако како човек бил познат по мегаломанија, злоба и многу критички мислења за другите писатели. Знаејќи ја оваа карактеристика на ликот на Гомбрович, уредниците на „Култура“ во Парис, Јержи Гидројк и Константи Јеленски, му испратиле разгледница со честитки од познати француски аристократи. Разгледницата и потписите, се разбира, биле шега, но Гомбрович тоа го сфатил со најсериозно[14].

Твореѓтвото на Гомбрович покажува врски со егзистенцијализмот (концептот на „јас“), како и со структурализмот (личноста е одредена од јазикот што го користи и го гледа светот преку систем на симетрија и опозиција). Постојат бројни референци и игри со книжевната традиција, на пример, стилизацијата на пишувањето дневници од 17 век во Транс-Атлантик, или пародија на елитата. Но, она што е поинтересно се врските на Гомбрович со европската мисла во втората половина на 19 век. 20 век, што го поврзува со интелектуалните достигнувања на Мишел Фуко, Ролан Барт, Жил Делез и Жак Лакан.

Константин Јеленски за него напишал во писмото до Јозеф Чапски (3 јули 1967 година): „Овој племеник Сандомиерски не сфаќа дека во уметноста (во литературата) е еквивалент на човек кој ги бара мислите за иднината“ [15]. Во интелектуалниот и снобски главен град на Европа во 1960-тите, Парис, не само книжевните критичари, туку и париските филозофи пишувале за него и неговото дело[16].

Наводи[уреди | уреди извор]

  1. ↑ Tan, A. W.; Nuttall, F. Q. (1975-11-20). „Characteristics of the dephosphorylated form of phosphorylase purified from rat liver and measurement of its activity in crude liver preparations“. Biochimica Et Biophysica Acta. 410 (1): 45–60. doi:10.1016/0005-2744(75)90206-5. ISSN 0006-3002. PMID 75.
  2. ↑ Gosk, Hanna (2022). „Słowo na otwarcie Zjazdu Polonistów (który miał się odbyć w 2020 roku)“. Pamiętnik Literacki. 1: 7–9. doi:10.18318/pl.2022.1.2. ISSN 0031-0514.
  3. ↑ Instytut badań literackich Polskiej akademii nauk, Jadwiga; Szałagan, Alicja (1994). Współcześni polscy pisarze i badacze literatury: słownik biobibliograficzny. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne. ISBN 978-83-02-05636-9.
  4. ↑ Kowalczyk, Andrzej Stanisław (1999). Giedroyc i "Kultura". A To Polska Właśnie. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie. ISBN 978-83-7023-714-1.
  5. ↑ Scherbaum, Norbert; Rist, Fred (2010-07-22). „Opiate Addicts` Attitudes Towards Heroin Prescription~!2009-07-31~!2010-05-28~!2010-07-14~!“. The Open Addiction Journal. 3 (1): 109–116. doi:10.2174/1874941001003010109. ISSN 1874-9410.
  6. ↑ Gombrowicz, Philosophy, and Culture. Purdue University Press. 2010-02-21. стр. 106–135.
  7. ↑ Gombrowicz, Witold (1989). Diary. 2: 1957 - 1961 (Unrevised and uncorrected proofs. изд.). Evanston, Ill: Northwestern University Press. ISBN 978-0-8101-0717-5.
  8. ↑ Tischner, z Ritą Gombrowicz rozmawia Łukasz; Karol (2010-05-21). „„Jestem biednym, polskim diabłem". Gombrowicz i religia“. Miesięcznik Znak (полски). Посетено на 2023-11-16.
  9. ↑ Витолд Гомбрович, Космос. Скопје: Бегемот, 2013.
  10. ↑ Kujawski, Witold (2020-04-22). „Zabezpieczenie archiwów parafialnych na przykładzie diecezji włocławskiej“. Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne. 75: 153–160. doi:10.31743/abmk.9175. ISSN 2545-3491.
  11. ↑ Kępinski, Marian (2015-01-01). „Zbiorowy zarząd prawami autorskimi w świetle dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2014/26/UE z dnia 26 lutego 2014 r. w sprawie zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i prawami pokrewnymi“. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny. 77 (2): 227–236. doi:10.14746/rpeis.2015.77.2.15. ISSN 2543-9170.
  12. ↑ Bieńkowska, Danuta; Umińska-Tytoń, Elżbieta (2013). Nazewnictwo miejskie Łodzi. Wyd. II poprawione i uzupełnione. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego. ISBN 978-83-7525-965-0.
  13. ↑ Supruniuk, Mirosław Adam (2006). Gombrowicz emigrantów: na podstawie ankiety Michała Chmielowca w londyńskich "Wiadomościach". Archiwum Emigracji. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika. ISBN 978-83-231-2040-7.
  14. ↑ Giedroyc, Jerzy; Gombrowicz, Witold; Kowalczyk, Andrzej Stanisław (2006). Listy 1950-1969. Archiwum Kultury (Wyd. 2 rozsz. изд.). Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza "Czytelnik". ISBN 978-83-07-02972-6.
  15. ↑ Jeleński, Constantin; Karpiński, Wojciech; Czapski, Józef (2003). Listy z Korsyki do Józefa Czapskiego. Warszawa: Zeszyty literackie. ISBN 978-83-917979-3-8.
  16. ↑ De Koninck, Rodolphe (1972). „Dumont, René (1972) Paysanneries aux abois. Paris, Éditions du Seuil“. Cahiers de géographie du Québec. 16 (39): 501. doi:10.7202/021090ar. ISSN 0007-9766.
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Витолд_Гомбрович&oldid=5103783“