Цвана (јазик)

Од Википедија — слободната енциклопедија
Цвана
Setswana
Застапен во Боцвана
 ЈАР
 Зимбабве
 Намибија
ПодрачјеЈужна Африка
Говорници3,4 милиони во ЈАР (2006)
1,1 милиони во Боцвана  
Јазично семејство
Статус
Службен во Боцвана
 ЈАР
Јазични кодови
ISO 639-1tn
ISO 639-2tsn
ISO 639-3tsn
Linguasphere99-AUT-eg incl. varieties 99-AUT-ega to 99-AUT-egn
Цвана
 лице  moTswana
 народ  baTswana
 јазик  seTswana
 држава  leTswana (исто така и Боцвана)

Цвана или цвански (самонар. сецвана) е банту-јазик кој се зборува во регионот Јужна Африка од околу 4,5 милиони Цвани.[1] Цвана е нигер-конгоански јазик и е сроден со северниот сото, како и со кгалагдискиот и лозискиот јазик.

Цвана е службен јазик во Боцвана, каде е и лингва франка. Во Боцвана го зборуваат околу 1,1 милиони луѓе, но сепак мнозинството од говорниците чии мајчин јазик е цвана живее во ЈАР. Во ЈАР околу 3,4 милиони луѓе го зборуваат јазикот и истиот е еден од 11-те службени јазици во државата. Покрај ЈАР, во Зимбабве има 29.400 Цвани кои го зборуваат јазикот, а во Намибија има околу 12.300 Цвани.[1]

Фонологија[уреди | уреди извор]

Самогласки[уреди | уреди извор]

Самогласките во цвана се:[2]

предни задни
затворени ⟨i⟩ /i/ ⟨u⟩ /u/
скоро-затворени ⟨e⟩ /ɪ/ ⟨o⟩ /ʊ/
полуотворени ⟨ê⟩ /ɛ/ ⟨ô⟩ /ɔ/
отворени ⟨a⟩ /a/

Во некои дијалекти може да се пронајдат и две дополнителни самогласки: /e/ и /o/.[3]

Согласки[уреди | уреди извор]

Согласките во цвана се:[4]

лабијални алвеоларни посталвеоларни непчени меконепчени увуларни грлени
централни латерални
носни ⟨m⟩
/m/
⟨n⟩
/n/
⟨ny⟩
/ɲ/
⟨ng⟩
/ŋ/
експлозивни без призвук ⟨p⟩  ⟨b⟩
/p/  /b/
⟨t⟩  ⟨d⟩
/t/  /d/
⟨k⟩
/k/
со призвук ⟨ph⟩
/pʰ/
⟨th⟩
/tʰ/
⟨kh⟩
/kʰ/
⟨kg⟩
/qʰ/
африкативни без призвук ⟨ts⟩
/ts/
⟨tl⟩
/tɬ/
⟨tš⟩   ⟨j⟩
/tʃ/  /dʒ/
со призвук ⟨tsh⟩
/tsʰ/
⟨tlh⟩
/tɬʰ/
⟨tšh⟩
/tʃʰ/
фрикативни ⟨f⟩
/f/
⟨s⟩
/s/
⟨š⟩
/ʃ/
⟨g⟩
/χ/
⟨h⟩
/h/
вевни ⟨r⟩
/r/
апроксимантни ⟨w⟩
/w/
⟨l⟩
/l/
⟨y⟩
/j/
Цвана јазик
Писмо латиница
Пример Прв член од „Декларацијата за човекови права“
Текст Batho botlhe ba tsetswe ba gololosegile le go lekalekana ka seriti le ditshwanelo. Ba abetswe go akanya le maikutlo, mme ba tshwanetse go direlana ka mowa wa bokaulengwe.
Македонски Сите човечки суштествa се раѓaaт слободни и еднакви по достоинство и правa. Tиe се обдарени со разум и совест и требa да се однесувaaт еден кон друг во дуxот на општо човечкaтa припaдност.
Портал: Јазици

Акцент[уреди | уреди извор]

Акцентот во цвана е неменлив и секогаш паѓа на вториот слог од крајот на зборот. Сепак, кај некои сложени зборови акцентот може да има секундарен акцент во првиот дел од зборот. Слогот на кој паѓа акцентот е издолжен при изговор. Така на пример, зборот mosadi се изговара [mʊ̀ˈsáːdì].[5]

Тон[уреди | уреди извор]

Цвана има два тона: висок и низок. Нискиот тон е позачестен одошто високиот. Тоновите не се бележат при пишување.[6]

go bua /χʊ búa/ „зборува“
go bua /χʊ bua/ „дере“
o bua Setswana /ʊ́búa setswána/ „Тој зборува цвана.“
o bua Setswana /ʊbúa setswána/ „Ти зборуваш цвана.“

Важна одлика на тонот е т.н. расширување на високиот тон. Ако еден слог има висок тон, следните два слога исто така ќе имаат висок тон, освен ако не се на крајот од зборот.[7]

simolola /símʊlʊla/ > /símʊ́lʊ́la/ „започнува“
simologêla /símʊlʊχɛla/ > /símʊ́lʊ́χɛla/ „започнува да“

Наводи[уреди | уреди извор]

  1. 1,0 1,1 http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=tsn
  2. University of Botswana 2001, стр. 16
  3. University of Botswana 2001, стр. 19
  4. University of Botswana 2001, стр. 10
  5. University of Botswana 2001, стр. 32
  6. University of Botswana 2001, стр. 31–32
  7. University of Botswana 2001, стр. 34

Користена литература[уреди | уреди извор]

  • Cole, Desmond (1955), An Introduction to Tswana Grammar
  • Janson, Tore; Tsonope, Joseph (1991), Birth of a National Language: The History of Setswana, ISBN 0-435-91620-3
  • Универзитет на Боцвана (2001), The Sound System of Setswana, ISBN 99912-71-21-X

Поврзано[уреди | уреди извор]

Надворешни врски[уреди | уреди извор]