Хокеј на мраз

Хокеј на мраз или скратено само хокеј, е екипен спорт кој се игра на мраз, во кој лизгачите користат дрвени или композитни палки за да погодат со плочката (наречена „пак“), направена од тврда гума, во противничкиот гол. Играта се игра на мразот помеѓу два тима од по шест играчи во една игра (освен ако има прекршок). Еден тим обично се состои од четири линии од кои три се за напад, три пара за одбрана и двајца голмани. По пет играчи од двата тима лизгаат низ мразот и се обидуваат да ја преземат плочката и да дадат гол против противничкиот тим. Секој тим има голман кој се обидува да ја запре плочката да влезе во голот.

Како динамичен спорт, хокејот на мраз е е најпопуларен во областите кои се доволно ладни за природна,безбедна и сезонска ледена покривка како што се Канада, Чешка, Финска, Германија, Латвија, Норвешка, Русија, Словачка, Шведска, Швајцарија и САД. Со изградбата на затворени вештачки лизгалишта, хокејот на мраз стана хоби во текот на целата година во овие области. Во Северна Америка, Националната хокеј лига (НХЛ) е на највисоко и најпопуларно ниво за мажи. Кандската хокеј-лига за жени (CWHL) и Западната хокеј-лига за жени (WWHL), се на највисоко ниво за жени. Тоа е службен зимски спорт на Канада, каде што играта е многу популарна. Првата организирана игра се одигра на 3 Март 1875 година во Монтреал, Канада. Иако Меѓународната хокеарска федерација (ИИХФ) има вкупно 68 членови, следниве седум земји освоиле 162 од 177 медали на светските првенства: Канада, Чешка, Финска, Русија, Словачка, Шведска и САД. Од 1920 година, од вкупно 64-те медали доделени на машките натпревари на олимписките игри, само шест медали не биле доделени на една од тие земји. Сите 12 олимписки медали и 36 медали на светските првенства за жени биле доделени на една од овие седум земји, а златните медали во двете натпреварувања ги освоиле Канада или од САД.

Историја

Не се знае точното потекло на хокејот на мраз, но се смета дека се развил од игра што се игра со закривена палка и била популарна во Ниските Земји помеѓу средниот век и холандската Златна Доба. Играта се игра со дрвена закривена палка, а топката е направен од дрво или кожа. Сепак, повеќето веруваат дека хокеј на мраз настанал од игри со палка и топка, кои биле играни на отворено, и прилагодени на ледените услови на Канада во 19 век. Игрите на британски војници и доселеници во Канада, под влијание на игрите со палка и топка на Првите Нации, се развила во игра со лизгалки, што се игра со плочка и со палки кои ги правеле индијанските племиња Микмаки во Нова Шкотска. Не се знае точно од каде потекнува името на хокејот, но првпат на Англиски е спомнат зборот „хокеј“ во 1363 година.

Игрите со стап и топка се играле уште пред-христијански времиња. Вакви игри се играле и во Европа, како на пример Ирскиот спорт хурлинг, сличниот шкотски спорт шинти, и други видови на хокеј на трева, како на пример бенди во Англија. Европските доселеници во Канада со себе ги донесоа и ваквите игри и ги прилагодија на ладните климатски услови. Овој вид на забава често ја практикуваа британските војници. Според усните преданија, има докази од традиционалните игри со стап и топка која ја играле канадските индијанци Микмак во Источна Канада. Во книгата Микмашки Легенди(1984 година), Сила Ранд опишува игра со топка која се вика Туадиџик. Ранд, исто така опишува игра Волчамадиџик, која се играла после контактот со европската игра хурлинг. Сликите од раниот 19 век во Нова Шкотска, Канада ни ги покажуваат почетоците на хокеј на мраз, наречен Шини, кога се играл без некои одредени правила. Така, многу од овие рани игри ги попримија физичко-агресивните аспекти на она што Микмак го нарекоа Лакрос. Игрите Шини биле играни на заледените површини на реките Сен Лорен во Монтреал, Квебек и Кингстон, и на Отава во Онтарио. Обично голем број на играчи учествуваат во овие игри. Самиот термин „шини“ и денес се користи во Канада и означува рекреациони натпревари хокеј на лед или уличен хокеј.

Во 1825 година, поларниот истражувач Џон Франклин напиша дека „ Играта хокеј на мраз е утрински спорт ", за време на една од неговите арктички експедиции на Големата Мечка Езеро. Во 1843 година воено британско лице напиша : „ Почнете да лизгате оваа година, брзо усовршете се и имајте многу забава со хокеј на мраз “. Еден напис во вечерниот бостонски весник спомнува за такмичење во хокеј на мраз, што таа година се одржа во Халифакс во 1859 година.

Писателот Томас Ч. Хелибуртон во книгата The Attache: Second Serie, објавена во 1844 година, опишува игра слична на хокеј, што ја играле момчиња од Факултетот Кинг во Виндзор, Нова Шкотска, околу 1800 година кога тој бил студент таму (не подоцна од 1810 година). Според Хелибуртоновите описи, модерниот хокеј потекнува од Виндзор, Нова Шкотска, односно од студентите на Факултетот Кинг, кои „први“ ја стандаризирале и играле оваа игра. Според други пак, потеклото на модерниот хокеј води потекло од областите Дартмут и Халифакс во Нова Шкотска.

Потекло на имињата

Во едно писмо на Виљем Пјер ле Кок од 1799 година, напишано во Бакингемшир, Англија, ги опишува основите на хокеарската игра: „Сите играчи имаат стап кој е искривен на крајот. На двата краеви од игралиштето има гол во кој треба да се внесе плочката која ја бркаат сите играчи “.

Зборот „хокеј“ беше спомнат во 1363 година, кога Кралот ЕдвардIII од Англија објави листа со забранети игри во кралството : " Понатаму, ви наредуваме да ги забраните со казна затвор сите различни фрлања со железо, камен и дрво; ракомет, фудбал, хокеј; или лов на зајци со пци, борби со петли, или други слични неактивен игри " Од контекстот, зборот „хокеј“ е изведенка од зборот „hook“ (кука, јадица), што се однесува на обликот на хокеарската палка. Во иститот контекст зборот „hook“ за првпат е спомнат во 1527 година во статут регистриран во градот Голвеј во Ирска, но како објаснување за обликот на палката која се користела во играта хурлинг во тоа време. Според Остин хокеарската асоцијација, зборот плочка е е изведен од шкотско-галскиот збор „ puc", или ирскиот збор „ poc," што значат да бутка, турка или задава удар. Оваа дефиниција е попрецизно објаснета во книга објавена во 1910 година, со наслов: „ Англиски јазик како што го Зборуваат во Ирска" од П. В. Џојс.

Развој на хокеј на мраз

Иако играта можеби потекнува од друго место, модерниот спорт хокеј на мраз се развил во Монтреал. Првиот хокеарска натпревар на мраз во затворен простор се одиграла на заатворенот лизгалиште Victoria Skating Rink помеѓу два тима со по 9 играчи.Организатори на овој натпревар биле канадскиот адвокат Џејмс Крејтон и студенти на Универзитетот Мекгил. Бидејќи теренот не бил обиколен со заштитни ѕидови, кои би ги заштитиле гледачите од повреди, наместо топка користеле дрвена плочка. Наместо голови, имало поставено две стативи на оддалеченост од 1,8 метри, а натпреварот траел 60 минути.

Во 1887 година, Крејтон заедно со неколку студенти на Мекгил (Хенри Џозеп, Ричард Смит, Вилијам Робертсон и Вилијам Мареј) напишале седум основни правила за хокеј на мраз, врз основа на правилата за хокеј на трева. Истата година е основан и првиот клуб за хокеј на мраз (Хокеарски клуб на Универзитетот Мекгил), а во 1881 година бил основан и друг клуб од Монтреал ХК Викторија.

Оваа игра станала толку популарна што првото „ Светското првенство" на хокеј на мраз било вклучено во годишниот зимски карневал во Монтреал во 1833 година. Таму се одржал натпревар на хокеј на мраз, во која победила екипата на Мекгил. Бројот на играчи по екипа се намалил на седум, а играта била поделена на два периода од по 30 минути. Позициите во играта биле именувани како лево и десно крило, центар, ровер, одбранбен играч и голман. Во 1885 година започнала Хокеј Лига во градот Монтреал. Во 1886 година, екипите кои се натпреваруваа на Зимскиот карневал организирале Аматерско Канадско хокеарско здружение (скратено АНАС), во кое се организирале турнири за кој да биде најдобар.

Иако не е документирано, се смета дека првиот хокеарски натпревар во Европа е одиграна во 1885 година, во швајцарското зимувалиште Санкт Мориц, помеѓу универзитетските екипи на Оксфорд и Кембриџ. Победник на натпреварот беше Оксфордскиот тим Дарк Блу, кој водеше со 6:0. Првите фотографии и тим листи датираат од 1895 година. Соперништвото помеѓу овие две екипи продолжило понатаму, а се смета и за најстаро во историјата на хокеј на мраз. Тоа не е единствената игра во Европа која настанала од игри со стап и топка. Друга популарна игра во Европа е бенди која се игра на мраз, но наместо плочка се користи топка. Во денешно време оваа игра е многу популарна во Шведска, Норвешка, Финска и Русија.

Во 1888 година, тогашниот канадски гувернер Лорд Стенли од Престон, чии синови и ќерки станаа љубители на хокеј, присуствувале на турнирот на Зимскиот карневал во Монтреал и беа воодушевени од овој хокеј спектакл. Тогаш приметиле дека пбедничкиот тим во Канда не добива никакво признание и дека заслужува трофеј. Во 1892 година Стенли го направил првиот хокеарски трофеј кој изгледал како обична декоративна чинија.Подоцна овој трофеј стана познат како Стенли куп, а првпат бил доделен во 1893 година на победничката екипа ХК Монтреал на АНАС лигата. Истиот трофеј се доделува и денес на победниците на северноамериканскеата НХЛ лига. Синот на Стенли, Артур е еден од основачите на Хокеарската асоцијација Онтарио, а неговата ќерка Изабела станала првото женско кое играло хокеј на мраз.

До 1893 година биле основани преку сто аматерски хокеарски екипи само во Монтреал, а биле основани и клубови и натпревари низ цела Канада. Играчите од Винипег во оваа игра воведоа вид на штитници за поголема заштита на колената на голманите. Мрежата на головите станала стандрдна одлика на хокеарските терени во 1900 година, потоа биле воведени и термините лев и десен одбранбен играч.

Во овој период во САД бил популарен сличниотспорт поло на мраз но, првиот хокеарски натпревар е одржана во 1893 година помеѓу студентите на факултетот Јејл и Џон Хопкинс. Играњето на поло на мраз престана со појавата на хокеј на мраз. Во 1896 година во САД беше формирана првата хокеј лига. Аматерската хокеј лига на САД беше основана во градот Њујорк, веднаш по отворањето на Свети Никола арената ( англ. St. Nicholas Rink) и лизгалиштето во неа.

Петте синови на Лорд Стенли го „донесоа“ хокејот на мраз во Европа во 1895 година, кога во Бакингемската палата нивната екипа ја победи екипата во која играле престолонаследниците Едвард VII и Џорџ V. До 1903 година била основана лига со 5 тимови. Во 1908 година, со цел да се одржуваат меѓународни натпревари на Европско тло е основана Меѓународна лига во хокеј на мраз (фр. Ligue Internationale de Hockey sur Glace). Првото Европско првенство го освои Велика Британија во 1910 година. Во средината на 20.век лигата прерасна во Меѓународна хокеарска федерација (МХФ или IIHF).

Повеќето од првите затворени лизгалишта биле урнати. Лизгалиштето Викторија било изградено во 1862 година, а било урнато во 1925 година. Лизгалиштето во Виндзор, Нова Шкотска кое било изградено во 1897 година, веројатно е најстаро и сè уште постои, ноповеќе не се употребува за хокеј на мраз. Павилјонот Абердин изграден во 1898 година во Отава се користел за хокеј на мраз во 1904 година, и е најстар постоечки објект во кој се одржале игри од Стенли Купот. Најстариот хокеарски терен кој и денес е во употребува е Матјус арената во Бостон, изградена во 1910 година.

Професионален хокеј

Професионален хокеј на мраз постои уште од почетокот на 20 век. Прва лига која отворено почнала да вработува професионалци била Западнопенсилваниската хокеарска лига во 1902 година. На оваа лига и се приклучиле и тимови од Онтарио и Мичиген, па така во 1904 година настанала Меѓународна хокеарска професионална лига (англ. International Professional Hockey League —IPHL). Лигата ангажирала голем број играчи од Канада, а за возврат Канадската лига започна отворено да плаќа играчи кои играа заедно со аматери. Во 1907 година лигата престанала да постои, до тогаш, неколку професионални хокеј лиги работеа во Канада, со лиги во Манитоба, Онтарио, Квебек и некои области на Канада.

Во Монтреал во 1910 година е основана Национална хокеарска асоцијација (NHA). Оваа лига усовршила некои хокеарски правила: натпреварот е поделен на третини од по 20 минути, а вовела систем на мали и големи казни. Во 1917 година, оваа лига прераснала во Национална хокеарска лига, која во 1924 година се проширила и во САД. Професионалните лиги се развиле подоцна во Европа. Најстара професионална хокеарска лига во Европа е Швајцасрката А лига, основана во 1916 година. Најсилна хокеарска лига во Европа, и втора по квалитет во светот (после НХЛ) е Континентална хокеарска лига (КХЛ), која ја сочинуваат клубови од поранешна СССР и Словачка.

Хокејот во Македонија

Главна статија: Хокеј федерација на Македонија

Опрема

Бидејќи хокејот на мраз е динамична игра и напаѓање на противникот е дозволено, повредите се честа појава. Заштитна опрема е задолжителна и мора да се носи во сите натпревари. Опремата вклучува кацига ( со кафез на предната страна до одредена возраст), штитници за рамењата, колениците, лактовите и градниот кош , заштитни ракавици, а исто така и лизгалки за да се движат по мразот и палка да ја удираат плочката.

Најважен дел од опремата се лизгалките. Хокеј лизгалките се оптимизирани за повеќе функции, од кои голем дел му овозможуваат на играчот да ја постигне најголемата лизгачка брзина (види Тркачки лизгалки). Хокеј лизгалките се оптимизирани за физичко забрзување (маневрирање) што му овозможува на играчот брз почеток и застанување, да свртува и да ја промени насоката на лизгање. Дополнителна функција им е дека треба да бидат цврсти и тешки за да ја заштитат ногата на лизгачот од допир со други лизгачи, хокеј палки и плочки, од теренот и од мразот. Цврстината на лизгалките исто така го подобрува движењето на играчот. Должината на лизгалките, дебелината (ширината), заобленоста (рокер / полупречник (попомага на предниот дел) и полупречникот на вдлабнатината (низ ширината на острицата од лизгалката), се сосема различни од одликите на лизгалките за уметничко лизгање. Хокеарите обично ги приспособуваат овие критериуми според нивната вештина, позиција и изглед на телото.

Повреди

Хокеј на мраз е многу динамичен спорт и носи голем ризик за повреди на играчите. Не само што играчите се движат со околу 30 – 45 км на час, туку и поголемиот дел од играта наложува физички контакт помеѓу играчите. Да се зголеми можноста за повреда придонесуваат и остриците на лизгалките, хокеј палките, рамената, колковите и хокеј плочките. Бројот на повреди е доста висок и вклучува рани, потрес на мозок, збрканост, повреда на лигаментите, скршени коски, хипертензии (висок крвен притисок), и истегнат мускул.

Повреди на глава

Според брошурата за мускулно-скелетни здравствени информации на Хугстон (Hughston Health Alert) „ Рани на главата, скалпот и лицето се најчести повреди (во хокеј)." Дури и плитка гребаница на главата може да резултира со губење на голема количина крв. Најголема можност за потрес на мозок се јавува кога играчите се во директен контакт (49%) , отколку кога играчите се на растојание (35%). Не се вообичаени само раните, се смета дека директна траума изнесува 80% од сите (хокеј) повреди. Повеќето од овие повреди се предизвикани од допир со соиграчите, паѓање и допир со хокеј плочката, високата палка и повремено, острицата од лизгалката. Една од причините за повреди на главата е напад од позади. Поради опасност за напад од позади, многу лиги, вклучувајќи ја и НХЛ, вовеле голема и строга казна за недолично однесување. Друг вид на напад кој се случува за време на директен контакт помеѓу соиграчите е потрес на мозок и се смета за напад на главата. Напад на главата може да се дефинира како задавање удар додека удрениот играч е на земја и неговата половина е свиткана, а при тоа напаѓачот се насочува кон неговата глава. Напад на главата предизвикало речиси 50% од потресите на мозок што ги претрпеле играчите во НХЛ. Потресите на мозок што ги претрпуваат играчите можат да останат и непријавени, бидејќи нема видливи физички знаци дека играчот е паднат во несвест. Ова може да биде опасно ако играчот одлучи да се врати во игра без да прими соодветна медицинска помош. Во последните неколку години се дебатира околу тоа дали напад на главата треба да се смета за прифатлив удар во хокејот.

Игра

Општите одлики на хокеј на мраз се исти каде и да се игра, но точните правила зависат од тоа кој код на правила се употребува. Двата најважни кодови се оние на Меѓународна хокеарска федерација (МХФ) и на Национална хокеарска лига (НХЛ).

Хокеј на мраз се игра на хокеј терен. Во играта постојано учествуваат по шест играчи од два тима, по еден од нив е голманот, а останатите лизгаат по мразот. Целта на играта е да се постигнат голови, со удирање на плочка од цврста вулканизирана гума, во противничкиот гол кој се наоѓа на спротивниот крај на теренот. Играчите ја контролираат плочката со долг стап кој на едниот крај има закривена острица.

Исто така, играчите можат да ја пренасочат плочката со било кој дел од телото, ограничувајќи ја брзината. Играчите не смеат да ја држат плочката во рацете и им се забранува да ги користат рацете за да им ја предадат плочката на своите соиграчи, освен ако тие не се во одбранбена зона. Исто така, на играчите им се забранува да ја шутираат плочката во противничкиот гол, иако ненамерни пренасочувања на лизгалките се дозволени.

Хокеј на мраз е "офсајд" игра, што значи дека е дозволено да го нападнеш играчот од напред, за разлика од рагби. Пред 1930 година хокејот беше "онсајд" игра, што значи дека е дозволено да го нападнеш играчот само од назад. Со воведување на правилата за офсајд, да нападнеш играч од напред, хокејот на мраз стана вистински тимски спорт, каде тимското играње стана поважно во однос на поединечното . Со тоа сега играчите можат да бидат координирани низ целиот хокеј терен, а не само играчите на задниот дел од теренот.

Освен голманот останатите пет играчи најчесто се поделени на тројца напаѓачи и двајца одбранбени играчи. Позициите за напад го опфаќаат центарот и две крила: лево и десно крило. Истите три напаѓачи секогаш играат заедно. Одбраната обично останува заедно како пар, генерално поделен на левата и десната страна од теренот. Играчите од левото и десното крило на одбрана со своите хокеј-палки обично се наоѓаат на страните од теренот. Целосна замена на составот на тимот се нарекува line change. Во тимот обично има и алтернативни играчи за напад и парови за одбрана, кои влегуваат во игра како замена за играчите кои направиле прекршок. Замена е дозволено во секое време во текот на играта, иако за време на прекин на игра само на домашниот тим му се дозволува крајната промена на играчи. Кога се заменуваат играчи за време на игра, тоа се нарекува changing on the fly. Во сезоната 2005-2006, НХЛ додаде ново правило на игра кое не дозволува промена на составот на тимот, после забрането удирање на плочката или ајсинг (англ. Icing the puck)

Теренот за игра е опкружен со ограда која ја спречува хокеј плочката да излезе надвор од границите на игралиштето. На играчот му е дозволено да го „подбутне" противникот (англ. bodycheck) во оградата, за да го спречи да напредува во играта.