Студена Бара

Студена Бара
Воздушен поглед на селото Пчиња
Студена Бара Местоположба на Студена Бара во Македонија Студена Бара на карта
Координати 42°1′17″N 21°43′32″E
Регион	Североисточен
Општина	Куманово
Област	Блатија
Население	231 жит. (поп. 2021)
Пошт. бр.	1323
Повик. бр.	031
Шифра на КО	17099
Надм. вис.	270 м
Слава	Атанасовден
Студена Бара на општинската карта Атарот на Студена Бара во рамките на општината
Студена Бара на Ризницата

Студена Бара — село во Општина Куманово, во областа Блатија, во околината на градот Куманово.

Географија и местоположба

Воздушен поглед на селото

Селото се наоѓа во јужниот дел на територијата на Општина Куманово, сместено на десната страна на реката Пчиња. Атарот на селото се граничи со подрачјата на општините Петровец и Илинден. Селото е рамничарско, сместено на надморска височина од 270 метри. Од градот Куманово е оддалечено 19 километри.

Селото е поврзано со асфалтиран локален пат, кој води од селото Биљановце.

Студена Бара е поголемо село на дното на долината на Пчиња, сместено на нејзиниот десен брег. Околни села се Пчиња на север, Вак’в на исток и Нов Чифлик на југ. Во минатото, водата за пиење мештаните ја добивале од поголем број на бунари. Во атарот на селото извира изворот Шаќево Кладенче.

Месностите во атарот на селото ги носат следниве имиња: Кичиница, Голема Страна, Ѓелеш Аргаш, Крушче, Длабоки Дол, Чурлинова Ридчка, Скопска Рупа, Агушев Брес, Етевска Рупа, Ставенова Ридчка, Мачина Глава, Стари Лозја, Вилџанов Рид, Желевица, Јанкова Ридчка, Столица, Орљак, Уши, Бела Земја, Било, Заберски Рид, Грагор, Продина Глава, Крс, Зелени Рид, Влашко Трло и Шаќевица.

Студена Бара има збиен тип, поделено на три маала: Горно, Средно и Долно Маало. Маалата не се остро издвоени една од друга, додека родовските куќи се групирани.

Историја

Подрачјето на селото било населено уште од доцноантичко време за што говори наоѓалиштето Османов Дол.

По народната традиција, селото се смета за доста старо. Во него се наоѓа црквата „Св. Богородица“ во јужниот дел од селото, околу која се наоѓаат и селските гробишта. Не се знае нејзината изградба, но за време на отоманскиот период, во нејзе доаѓале и жителите на Романовце, Агино Село, Вак’в и други. Во самото село и околу селото мештаните при орање наоѓале темели на куќи и ќерамиди.

Денешното село најпрвин било православно-муслиманско село. Од почетокот на XIX век, во него започнале да се населуваат муслимани, чие потекло било од Албанија (Дебар и други краеви). Поради тоа, дел од староседелците се иселиле. Од тие иселеници потекнува родот Умаровци во селото Режановце кај Куманово. Кон средината на XIX век, во селото имало 7 староседелски христијански домаќинства и 80 доселени муслимански куќи.

Наредната фаза во животот на селото дошло за време на кримската војна која траела во периодот 1853-1856 година. Тогаш, главатарот на селото Агуш-ага со истакнатите селски муслимани заминал во војната за да се бори против Русија и таму останале три години. За тоа време, во селото дошол Мемед-бег, татко на познатиот скопски Јашар-бег, кој имал главен чифлиг во Дељадровци. Мемед-бег во ова село ископал голем јаз и изградил воденица и ја намножил живата стока (околу 300 говеда). Потоа, тој удрил зулум на Арбанасите, откупувајќи им ја земјата и тие се иселиле од селото. Иселените муслимани заминале во Свети Николе (20 к.), соседното село Крушје, потоа во Прешево (10 к.), Скопје (6 к.), Куманово (5 к.) и Романовце (3 к.).

Во тоа време, Мемед-бег не успеал да ги исели само Салиќајини, кои биле 3 домаќинства. Тие дури се судиле во Видин, каде победил Сали-ќаја. На местото на иселените Арбанаси во селото започнале да се населуваат многу македонски родови.

Околу 1878 година дошло до нов судир помеѓу оние кои работеле на чифлиците на Јашар-бег и новонаселените муслимански Арбанаси. Тие се населиле недалеку од селото на месноста Османов Дол. Судирот се појавил поради пасиштата, поради што Арбанасите заклале поголем број на говеда на Јашар-бег, додека овој убил некој Осман. Оттаму доаѓа и името на месноста. По убиството, Арбанасите заминале во други населби.

Преку Студена Бара во минатото водел важен пат во насока север-југ и во селото постоел ан. Сепак, патот изгубил на важност со отворањето на железничката пруга Солун-Скопје-Ниш.

Беговската кула се зачувала во селото до 1950-тите години и во приземјето живеело едно македонско домаќинство.

До 1912 година, во селото постоела џамија, која се наоѓала во дворот на денешниот Македонец Митре Митревски.

Стопанство

Атарот на селото зафаќа простор од 15,4 км², при што преовладува обработливото земјиште со површина од 995 хектари, на пасиштата отпаѓаат 288 хектари, додека шумско земјиште нема.

Во основа, селото има полјоделска функција. Во него постои фабрички погон и услужни објекти.

Селото има поволна земјоделска положба, обработувајќи влажни култури (пченка, коноп) по низинскиот дел и суви култури на ридовите (жито, тутун, винова лоза). Сточарството е послабо развиено, одгледувајќи волови и крави за сопствени потреби.

Од околу 1860 година, главен во селото бил Мемед-бег, кој подоцна го наследил Јашар-бег. Сепак, покрај нив, во селото помали чифлици имале и други скопски Турци, како Аршин-бег, Мустафа-ага, Ејуп-ага, Лолевци, Челебиеви и други.

До 1912 година, сите Македонци работеле во чифлиците, а потоа почнале да ја купуваат земјата, или ја добиле со аграрната реформа.

Население

Население во минатото

Година Нас. ±% 1948 958 —     1953 990 +3.3% 1961 1.070 +8.1% 1971 870 −18.7% 1981 637 −26.8%	Година Нас. ±% 1991 427 −33.0% 1994 403 −5.6% 2002 344 −14.6% 2021 231 −32.8%

Според опширните османлиски дефтери за населението на Скопската Каза од 1832/33 година, селото имало мешано христијанско и муслиманско население, каде имало 41 христијанско и 13 муслимански домаќинства. На овој попис биле забележани 134 мажи христијани, со 16 новороденчиња и 39 мажи муслимани со 1 новороденче. Се проценува дека селото во тој период имало 380 жители.

Според егзархискиот секретар Димитар Мишев, („La Macédoine et sa Population Chrétienne“) во 1905 година во Студена Бара имало 202 жители, од кои 160 Македонци, под врховенството на Бугарската егзархија, 30 Власи и 12 Роми.

Според германска карта издадена во 1941 година, а заснована на пописот на Кралство Југославија во 1931 година, селото имало 500 Македонци и 100 Турци.

Од селото се иселил голем дел од населението. Така, селото во 1961 година броело 1.070 жители, а во 1994 година бројот се намалил на 403 жители, од кои 401 биле Македонци.

Според пописот од 2002 година, во селото Студена Бара живееле 344 жители, од кои 343 Македонци и 1 Србин.

Според последниот попис од 2021 година, во селото живеел 231 жител, од кои 200 Македонци и 31 лице без податоци.

Во табелата во продолжение е направен преглед на населението во сите пописни години:

Година	1900	1905	1948	1953	1961	1971	1981	1991	1994	2002	2021
Население	—	202	958	990	1.070	870	637	427	403	344	231

Извор за 1900 г.: Македонија. Етнографија и статистика.; за 1905 г.: La Macédoine et sa Population Chrétienne.; за 1948-2002 г.: Државен завод за статистика на РМ.; за 2021 г.: Државен завод за статистика на РМ.

Родови

Студена Бара e воглавно македонско село, иако во него живееле разновидно население.

Според истражувањата од 1953 година, родови во селото се:

• Македонски родови:
  • Староседелци: Десковци (2 к.), Златеви (1 к.), Етевци (5 к.), Пауновски (3 к.) и Тошеви (10 к.), за овие родови се говори дека потекнуваат од првите седум македонски куќи кои постоеле во селото околу средината на XIX век.
  • Доселеници: Ѓелеви или Павловски (5 к.), Тасевски (2 к.) и Трендевски (1 к.), доселени се во XIX век од селото Старо Нагоричане; Трендафиловци (6 к.), доселени се од соседното село Пчиња; Стаменови (8 к.), доселени се од селото Шупљи Камен. Го знаат следното родословие: Арсо (жив на 45 г. во 1953 година) Кимо-Сокол-Стамен, кој се доселил во селото; Војинчанци (3 к.), доселени се од селото Војник; Диневци (1 к.), доселени се од селото Шопско Рударе кај Кратово; Димковци (2 к.), доселени се од селото Бучинци кај Скопје; Матевци (2 к.) и Димишковци или Бојдевци (2 к.), доселени се од селото Катланово кај Скопје; Величковци (1 к.), доселени се од селото Коњух кај Кратово. Најпрво живееле во колиби и затоа ги викале Колибари, а подоцна се префрлиле во беговската кула. Жителите на овој род имаат темна боја на кожата, па возможно е да потекнуваат од предок Ром; Гиевски 1 (4 к.), доселени се од селото Орашац; Ѓоревци (6 к.), доселени се од селото Агино Село; Манчевци 1 (2 к.), доселени се од селото Винце; Шоповци (5 к.), доселени се од селото Жељувино; Манчевци 2 (3 к.), доселени се од селото Сушица кај Скопје; Гиевски 2 (2 к.), доселени се во 1908 година од селото Винце; Бујковци (1 к.), доселени се во 1908 година од селото Бујковци кај Скопје; Колевци (1 к.), доселени се во 1908 година од Ченто, населба на територијата на град Скопје; Попови (4 к.), доселени се после 1912 година од селото Винце; Шопови или Ивановски (2 к.), доселени се во 1918 година од селото Длабочица; Дојчинови (8 к.), Стоилковски (2 к.) и Ѓоревски (1 к.), доселени се, но не знаат од каде.
• Српски родови:
  • Доселеници: Обрадовиќи (1 к.) и Гавриќи (1 к.), првите се доселени во 1919 година од околината на Горњи Милановац, а вторите во 1937 година од Тимок. После Првата светска војна биле доселени уште две домаќинства, Јеленковиќи и Петковиќи. Првите биле од селото Зуниѓа кај Заечар, а вторите од околината на Гнилане во Косово. Овие родови се иселиле во Србија во 1941 година.
• Турски родови:
  • Доселеници: Салиќајини (11 к.), во тоа време (1953 година) биле единствен муслимански род во селото, од бројното муслиманско население кое живеело во селото. Нивното потекло било албанско, но склопуваат брачни врски со Турците од околните села, поради што говорат турски. Основачот на родот бил доселен од Дебарско (веројатно од Долен Дебар, т.е околината на Пешкопеја). Го знаат следниов родослов: Нијаз (жив, 30 години во 1953 година)-Рамиз-Али-Ајрула-Сали-ќаја.
• Ромски муслимански родови:
  • Доселеници: Маличовски (2 к.) и Идризоски (2 к.), доселени од некаде во отоманскиот период; Ќеримовски (2 к.), доселени од Биљач кај Прешево, кои првин дошле во Романовце, па оттаму пред 15 години во Студена Бара; Назифовци (2 к.), скоро дошле од Биљач и Абазоски (1 к.), скоро дошле од Куманово.
• Албански родови:
  • Доселеници: Ибраимови (2 к.), дошле во 1935 година од Трново кај Прешево.

Иселеништво

Порано во селото имало поголем број муслимански родови. Но, тие се иселувале во повеќе наврати. Посилен интензитет на иселување имало после 1912 кога голем број од населението е иселено во Турција.

По родови се знае за следниве иселеници:

• Од македонските родови: Кумановци (3 к.), живеат во Влае кај Скопје од 1919 година; Величкови (1 к.), живеат во ’Ржаничино од околу 1930 година и Петрушевци (1 к.), се иселиле во соседното Нов Чифлик (Кумановско).
• Од турските родови: Салиќајини (1 к.), се иселиле во селото Долно Коњари.

Општествени установи

Подрачното основно училиште во селото

• Основно училиште „Браќа Миладиновци“, подрачно основно училиште во состав на ОУ „Браќа Миладиновци“ - Куманово
• Месна заедница

Самоуправа и политика

Кон крајот на XIX век, Студена Бара било село во нахијата Чаирско Поле (Блатија) во Скопската каза на Отоманското Царство.

Селото влегува во рамките на Општина Куманово, која била променета со новата територијална поделба на Македонија во 2004 година. Во периодот од 1996-2004 година, селото било дел од некогашната Општина Куманово.

Во периодот од 1955 до 1996 година, селото се наоѓало во рамките на големата општина Куманово.

Во периодот 1952-1955, селото било во рамките на тогашната Општина Романовце, во која покрај селото Студена Бара, се наоѓале и селата Агино Село, Биљановце, Брзак и Романовци. Во периодот 1950-1952 година селото било дел од некогашната Општина Пчиња, во која влегувале селата Вак’в, Пчиња и Студена Бара.

Избирачко место

Во селото се наоѓа избирачкото место бр. 1099 според Државната изборна комисија, сместено во просториите на основното училиште.

На локалните избори во 2021 година, на ова избирачко место биле запишани вкупно 207 гласачи.

Културни и природни знаменитости

Археолошки наоѓалишта

• Османов Дол — населба од доцноантичкото време; и
• Св. Богородица — осамен наод од римското време.

Цркви

• Црква „Воведение на Пресвета Богородица“ — главна селска црква, од XIII век; и
• Црква „Св. Атанасиј“ — манастирска црква.

Реки

• Пчиња — река низ селото

• 
  Новата селска црква „Св. Атанасиј“
• 
  Главната селска црква „Воведение на Пресвета Богородица“

Редовни настани

Селски слави

• Атанасовден — главна селска слава

Личности

Родени во или по потекло од Студена Бара

• Санде Стојчевски (р. 1948) — писател, есеист и преведувач

Поврзано

• Општина Куманово
• Куманово
• Блатија

Надворешни врски

• Студена Бара на Ризницата ^?