Преднонепчена носна согласка

Преднонепчена носна согласка
ɲ
Слика
МФА-бр.	118
Шифрирање
Единица (дек.)	ɲ
Уникод (хекс.)	U+0272
X-SAMPA	J
Киршенбаум	n^
	преглед; разговор; уреди;

Преднонепчена носна согласка (палатален назал) — вид на согласка што се јавува во некои јазици. Меѓународната фонетска азбука (МФА) ја бележи со симболот ⟨ ɲ⟩,^[1] (мало n со налево свртено опавче што излегува од долната лева ногарка на буквата). X-SAMPA ја користи буквата J. Симболот на МФА е сличен на симболите ⟨ɳ ⟩ (свиена носна согласка, и ⟨ŋ⟩ (заднонепчена носна согласка), но нивните опавчиња се поинакви.

Пренонепчените носни согласки се почести од преднонепчените избувни согласки како [c] и [ ɟ] (македонскиот ги има сите три).^[2] Во македонскиот јазик, овој глас е претставен со буквата њ. Во шпанскиот и оние под влијание на шпанскиот правопис, се користи буквата ñ, додека италијанскиот и францускиот ја претставуваат согласката со диграмата gn.

Српскохрватската буква њ/nj не го претставува овој глас, туку венечно-преднонепчената носна согласка n̠ʲ. Некои јазици што го имаат овој глас напати го користат симболот ⟨ ɲ⟩, бидејќи за него нема посебен (единечен) симбол по МФА, а покрај тоа, ниеден јазик не ги разликува обете во својот гласовен систем.

Особености[уреди | уреди извор]

Преднонепчена носна согласка:

Ова е носна согласка, што значи дека воздухот излегува низ носот, или само низ носот (носна избувна согласка) или истовремено и низ устата.
Местото на творба е преднонепчено, што значи дека се создава со средниот или задниот дел на јазикот кога е повишен до предното (тврдо) непце.
Фонацијата е звучна, што значи дека гласните жици треперат при творбата.
Ова е носна согласка, што значи дека воздухот излегува низ носот, или само низ носот (носна избувна согласка) или истовремено и низ устата.
Бидејќи гласот не се создава со воздушен тек по јазикот, за оваа согласка не важи двојбата „средна–странична“.
Воздушниот механизам е белодробно издишен, што значи дека се создава со истиснување на воздух единствено низ белите дробови и дијафрагмата, што важи за највеќето гласови.

Јазици[уреди | уреди извор]

Многу јазици што велат дека имаат преднонепчена носна согласка (како португалскиот), всушност имаат венечн-преднонепчена носна согласка. Ова може да важи за неколку од наведените јазици. Многу малку јазици ги разликуваат овие две можности (пример се извесни дијалекти на малајалскиот).^[3]

Јазик		Збор	МФА	Значење	Белешки
албански		një	[ ɲə]	'еден'
баскиски		andereño	[an̪d̪eɾeɲo]	'учителка'
галисиски		leña	[ˈleɲa]	'огрев'
динкански		nyɔt	[ ɲɔt]	'мошне'
грчки		πρωτοχρονιά	[pro̞to̞xro̞ˈɲa]	'Нова Година'
западнофризиски		njonken	[ˈɲoŋkən]	'до'
ерменски	источен^[4]	անջատ	[ɑɲdʒɑt]	'посебен'	Алофон на /n/ пред задновенечни слеани согласки.
индонезиски		banyak	[ˈbaɲaʔ]	'многу'
италијански^[5]		bagno	[ˈbaɲːo]	'бања'	Вистински преднонепчен глас.
кечуански		ñuqa	[ˈɲɔqɑ]	'јас'
латвиски		mākoņains	[maːkoɲains]	'облачно'
македонски		чешање	[ˈt͡ʃɛʃaɲɛ]	'чешање'	Погл. Фонологија на македонскиот јазик
малајски		banyak	[baɲaʔ]	'многу'
малајалски^[6]		ഞ	[ ɲäːn]	'јас'
норвешки	северно наречје^[7]	mann	[mɑɲː]	'маж'	Дијалектен изговор.^[7]
норвешки	јужно наречје^[7]	mann	[mɑɲː]	'маж'	Дијалектен изговор.^[7]
окситански	северно наречје	Polonha	[puˈluɲo̞]	'Полска'
	јужно наречје	Polonha	[puˈluɲo̞]	'Полска'
	гасконско наречје	banh	[baɲ]	'бања'
севернофризиски	бекингхардски	fliinj	[ˈfliːɲ]	'лета'
кечуански		pečeň	[ˈpɛtʃɛɲ]	'црн дроб'
унгарски^[8]		anya	[ˈɒɲɒ]	'мајка'	Вистински преднонепчен глас.
француски^[9]		agneau	[aɲo]	'јагне'	Вистински преднонепчен глас.
холандски^[10]		oranje	[oˈrɑɲə]	'портокал'	Не во сите дијалекти. Погл. Фонологија на холандскиот јазик
чешки		kůň	[kuːɲ]	'коњ'	Може да биде на средина помеѓу преднонепчена и венечно-преднонепчена.^[3]
шпански^[11]		enseñar	[ẽ̞nse̞ˈɲär]	'подучува'	Вистински преднонепчен глас.

Поврзано[уреди | уреди извор]

Наводи[уреди | уреди извор]

↑ Ladefoged (2005:xviii)
↑ Ladefoged (2005:163)
↑ ^3,0 ^3,1 Ladefoged, Peter; Maddieson, Ian (1996). The Sounds of the World's Languages. Oxford: Blackwell. стр. 33. ISBN 978-0-631-19815-4.
↑ Dum-Tragut (2009:27)
↑ Rogers & d'Arcangeli (2004:117)
↑ Ladefoged (2005:165)
↑ ^7,0 ^7,1 ^7,2 Skjekkeland (1997:105–107)
↑ Ladefoged (2005:164)
↑ Fougeron & Smith (1993:73)
↑ Gussenhoven (1992:46)
↑ Martínez-Celdrán, Fernández-Planas & Carrera-Sabaté (2003:255)

Библиографија[уреди | уреди извор]

Carbonell, Joan F.; Llisterri, Joaquim (1992), „Catalan“, Journal of the International Phonetic Association, 22 (1–2): 53–56, doi:10.1017/S0025100300004618
Dum-Tragut, Jasmine (2009), Armenian: Modern Eastern Armenian, Amsterdam: John Benjamins Publishing Company
Cruz-Ferreira, Madalena (1995), „European Portuguese“, Journal of the International Phonetic Association, 25 (2): 90–94, doi:10.1017/S0025100300005223
Fougeron, Cecile; Smith, Caroline L (1993), „Illustrations of the IPA:French“, Journal of the International Phonetic Association, 23 (2): 73–76, doi:10.1017/S0025100300004874
Gussenhoven, Carlos (1992), „Dutch“, Journal of the International Phonetic Association, 22 (2): 45–47, doi:10.1017/S002510030000459X
Jassem, Wiktor (2003), „Polish“, Journal of the International Phonetic Association, 33 (1): 103–107, doi:10.1017/S0025100303001191
Ladefoged, Peter (2005), Vowels and Consonants (Second. изд.), Blackwell
Martínez-Celdrán, Eugenio; Fernández-Planas, Ana Ma.; Carrera-Sabaté, Josefina (2003), „Castilian Spanish“, Journal of the International Phonetic Association, 33 (2): 255–259, doi:10.1017/S0025100303001373
Rogers, Derek; d'Arcangeli, Luciana (2004), „Italian“, Journal of the International Phonetic Association, 34 (1): 117–121, doi:10.1017/S0025100304001628
Skjekkeland, Martin (1997), Dei norske dialektane: Tradisjonelle særdrag i jamføring med skriftmåla, Høyskoleforlaget (Norwegian Academic Press)
Thompson, Laurence (1959), „Saigon phonemics“, Language, 35 (3): 454–476, doi:10.2307/411232, JSTOR 411232


п р у Табела на белодробни согласки по МФА аудио
По место →	Уснени				Преднојазични								Среднојазични						Заднојазични				Гласилни
↓ По начин	Двоуснени		Уснено-забни		Забни		Венечни		Задно-венеч.		Свиени		Предно-непчени		Заднонепчени		Ресични		Голтнички		Надгласилни		Гласилни
Носни	m̥	m		ɱ		n̪	n̥	n		n̠		ɳ	ɲ̥	ɲ	ŋ̊	ŋ		ɴ
Избувни	p	b	p̪	b̪	t̪	d̪	t	d			ʈ	ɖ	c	ɟ	k	ɡ	q	ɢ			ʡ		ʔ
Струјни	ɸ	β	f	v	θ	ð	s	z	ʃ	ʒ	ʂ	ʐ	ç	ʝ	x	ɣ	χ	ʁ	ħ	ʕ	ʜ	ʢ	h	ɦ
Приближни				ʋ				ɹ				ɻ		j		ɰ
Трепетни		ʙ						r				ɽ͡r						ʀ				я *
Едноударни		ⱱ̟		ⱱ				ɾ				ɽ						ɢ̆				ʡ̯
Стран. струј.							ɬ	ɮ			ɭ˔̊		ʎ̥˔	ʎ˔	ʟ̝̊	ʟ̝
Стран. прибл.								l				ɭ		ʎ		ʟ
Стран. едноуд.								ɺ				ɺ̠		ʎ̯

**Небелодробни согласки**
Чкрапави	ʘ	ǀ	ǃ		ǂ		ǁ
Чкрапави	ʘ̃	ʘ̃ˀ	ʘ͡q		ʘ͡qʼ
Уфрлени	ɓ	ɗ	ʄ	ᶑ	ɠ		ʛ
Исфрлени	pʼ	tʼ	cʼ	ʈʼ	kʼ		qʼ
	fʼ	θʼ	sʼ	ɬʼ	xʼ		χʼ
	tsʼ	tɬʼ	cʎ̝̥ʼ	tʃʼ	ʈʂʼ	kxʼ	kʟ̝̊ʼ

**Слеани согласки**
p̪f	b̪v	ts	dz	tʃ	dʒ	tɕ	dʑ	ʈʂ	ɖʐ
		tɬ	dɮ	cç	ɟʝ	cʎ̥˔	ɟʎ˔	kʟ̝̊	ɡʟ̝

**Сложени согласки**
Незаградни	ʍ	w	ɥ	ɧ
Заградни	k͡p	ɡ͡b	ŋ͡m

Табелава содржи фонетски симболи што може да не се прикажат правилно кај некои прелистувачи. [Помош]

Онаму кајшто симболите се дадени во парови, „лев—десен“ претставува „безвучна—звучна“ согласка.

Исенчените полиња претставуваат неизводливи гласовни творби.

* Симболот го нема во МФА.

[1] Ladefoged (2005:xviii)

[2] Ladefoged (2005:163)

[SOWL|33-3] 3,0 ^3,1 Ladefoged, Peter; Maddieson, Ian (1996). The Sounds of the World's Languages. Oxford: Blackwell. стр. 33. ISBN 978-0-631-19815-4.

[4] Dum-Tragut (2009:27)

[5] Rogers & d'Arcangeli (2004:117)

[6] Ladefoged (2005:165)

[norwg-7] 7,0 ^7,1 ^7,2 Skjekkeland (1997:105–107)

[8] Ladefoged (2005:164)

[9] Fougeron & Smith (1993:73)

[10] Gussenhoven (1992:46)

[11] Martínez-Celdrán, Fernández-Planas & Carrera-Sabaté (2003:255)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]