Маниса
| Маниса | |
|---|---|
 | |
  Маниса | |
| Координати: 38°37′50″N 27°25′20″E / 38.63056° СГШ; 27.42222° ИГД | |
| Земја | Турција |
| Покраина | Маниса |
| Управа | |
| • Градоначалник | Џенгиз Ерѓун (ПНД) |
| Површина[1] | |
| • District | 1.231,83 км2 (47,561 ми2) |
| Население (2012)[2] | |
| • Градскo | 309.050 |
| • District | 356.702 |
| • District густина | 2,9/км2 (7,5/ми2) |
| Мреж. место | manisa.bel.tr |
Маниса (турски: Manisa) — град во Егејскиот регион во Турција и главен град на истоимената провинција.
Етимологија[уреди | уреди извор]
| Година | Нас. | ±% |
|---|---|---|
| 1531 | 6.500 | — |
| 1575 | 8.250 | +26.9% |
| 1911 | 35.000 | +324.2% |
| 1927 | 28.328 | −19.1% |
| 1935 | 36.431 | +28.6% |
| 1960 | 77.464 | +112.6% |
| 1980 | 111.228 | +43.6% |
| 2000 | 149.151 | +34.1% |
Историски гледано, градот бил познат како Магнезија, или поточно Магнезија на Сипилум за да се разликува од Магнезија на Меандер, која се наоѓа на релативно кратко растојание на југ. Традиционалното гледиште е дека името „Магнезија“ произлегува од племето Магнези кои се доселиле во овој регион од Тесалија.
Името „Магнезија на Сипилум“ се однесува на планината Сипилус (денешен Спил), град кој имал голема важност во времето на Римското Царство, особено по 190 п.н.е. и Битката кај Магнезија. Плиниј Постариот градот го споменува под името „Танталис[3] „ или „град на Тантал“, чии остатоци сè уште се видливи[4].
Под турска власт се користело името Сарухан, според основачот на анадолскиот бејлик, но подоцна во времето кога бејликот бил освоен од Османлиите, градот започнал да биде нарекуван и Маниса. Во првите векови на Отоманското Царство, во Маниса биле школувани синовите на султаните и градот во тоа време бил познат и како Шехзаделер шехри или „град на принцовите„.
Историја[уреди | уреди извор]
Праисторија[уреди | уреди извор]
Траги од праисторијата во регионот на Маниса, иако малку на број, вклучуваат два многу интересни наоди кои фрлаат светлина врз минатото Западна Анадолија. Првиот извор е пронајдените фосилизирани стапалки, кои на број се повеќе од педесет и датираат од околу 20,000-25,000 п.н.е., откриен во 1969 година од страна на МТА, државен орган во Турција за минерално истражување, во селото Синдел во близина на Маниса. Некои од овие стапалки се изложени денес во музејот на Маниса.
Вторите наоди се гробовите пронајдени во селото Јортан Киркагач, северно од Маниса.
Лувијци, Хетити, Фригијци и Лидијанци[уреди | уреди извор]
Централните и јужните делови на Западна Анадолија во околу 1320 година п.н.е. биле освоени од страна на лувиското царство Арзава, кое било вазално на Хетејското Царство. Споменикот Кибела наоѓа на Акпинар на северниот дел на планината Сипилус, на растојание од околу 7 километри од Маниса на патот кон Тургутлу. Самиот споменик претставува знак за хетиската уметност која се задржала во овој период.
Во текот на првиот милениум во регионот се појавиле Фригите и Лидијанците, заедно со нивните полулегендарни личности како владетелот Тантал, неговиот син Пелопс и неговата ќерка Ниоба. Во 7 век п.н.е. регионот бил контрола на Лидијанците со главен град Сфард кој се наоѓа на 62 километри од Маниса.
Хеленистички, римски и византиски период[уреди | уреди извор]
Во класичната антика, градот бил познат како Магнезија на Сипилум и одиграл важна улога во историјата на регионот, додека градот не бил освоен од страна на Римјаните во 190 година п.н.е. по Битката кај Магнезија. Во времето на римскиот цар Тибериј, градот бил целосно разрушен од силен земјотрес, но во следните години бил повторно обновен.
По поразот на Византија од Селџуците во Битката кај Манцикерт во 1071 година, и последователната крстоносна победа во Дорилеја, градот започнал да се обновува во времето на Алексиј I Комнин. Градот претставувал важен регионален центар во Византија, и во текот на 13 век бил вклучен во составот на Никејско Царство. Магнезија служела како функционална престолнината на царството до повторното освојување на Цариград во 1261 година[5]. Урнатините на утврдувањата од никејската ера ја потврдуваат важноста на градот во доцниот византиски период. Ова било наведено од страна на византискиот историчар Ѓорѓи Акрополит.
Селџучки и Сарухански период[уреди | уреди извор]
Во 1313 година, Маниса станала постојана турска територија кога била вклучена во територијата на Саруханскиот бејлик, предводен од бегот Сарухан кој градот го зазел по распаѓањето на Селџучкото Царство и Иконискиот Султанат и со територијата владеел до 1346 година. Неговите синови со регионот управувале до 1390 година, кога во околу 1390 година бејликот бил освоен од страна на Османлиите, на чело со Бајазит I. По монголската инвазија, Ангорската битка и крајот на интеррегнумот, регионот трајно бил вклучен во составот на Отоманското Царство во 1410 година.
Отомански период[уреди | уреди извор]
Во следниот период градот започнал да се развива, особено од средината на 15 век, кога како дел од Саруханскиот санџак, Маниса станала град во кој се обучувале султанските синови (шехзаде), и бил еден од најбогатите градови со голем број на отомански архитектурни градби. Од времето на Мурат II во 1437 година, петнаесет членови на Отоманската династија, вклучувајќи ги овде и Мехмед II и Сулејман I, биле вклучени во управувањето на градот. Иако Саруханскиот санџак официјално бил зависен од пашалакот Ќутахија, градот имал голема автономија поради присуството на принцовите. Оваа практика била укината во 1595 година, и во голема мера се должела на зголемената несигурност во провинцијата, поради востанието Џелали и силниот земјотрес кој му нанел тежок удар на просперитетот на регионот Маниса.
Во околу 1700 година, Маниса имала околу 2.000 даночни обврзници и 300 побожни фондации (вакиф). Местото било познато по своите пазари на памук и тип на кожа именувана по градот. Во текот на следниот век започнало доаѓање на западни трговци кои работеле во договор со локалните земјопоседници, по кое контролата над поголемиот дел од плодното земјиште околу Маниса биле заземени од грчко и еврејско население[6].
Во периодот од 1595-1836, Саруханскиот санџак останал приврзан кон пашалакот Анадолија, како во времето на османлиските принцови. Во периодот од 1836-1867 година, градот бил вклучен во составот на Ајдин, кој станал вилает со административните реформи во 1867 година. Во периодот од 1845-1847 година постоел посебен Сарухански санџак. Во периодот од 1841-1843 и 1846-1864, седиштето на провинцијата било префрлено во Измир.
Маниса бил еден од првите градови во царството кој имал привилегија да стане еден од првите градови со железничка пруга. Пругата била со должина од 93 километри, и нејзината изградба започнала од Измир во 1863 година и во 1866 година нејзината линија престигнала во Маниса.
Турски период[уреди | уреди извор]
Маниса привремено била окупирана од страна на грчката армија на 26 мај 1919 година за време на Грчко-турската војна (1919-1922). На 8 септември 1922 година градот бил освоен од турската армија, но по повлекувањето на грчката армија, градот бил опожарен. Како резултат на ова, над 90% од градот бил уништен. Според Џејмс Лодер Парк, американски заменик-конзул во Цариград: „Маниса ... речиси целосно беше опожарена .. октомври 300 куќи, 15 џамии, 2 бањи, 2278 продавници, 19 хотели, 26 вили ... [беа уништени][7]“.
Маниса била повторно изградена и станала центар на провинцијата Сарухан во 1923 година во рамките на новата Турска Република. Името на провинцијата било променето во Маниса во 1927 година.
Клима[уреди | уреди извор]
Маниса има средоземна клима со топли, суви лета кои траат долго време и зима која е кратка.
| Климатски податоци за Manisa | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Месец | Јан | Фев | Мар | Апр | Мај | Јун | Јул | Авг | Сеп | Окт | Ное | Дек | Годишно |
| Највисока забележана °C (°F) | 24.0 (75.2) |
26.4 (79.5) |
31.6 (88.9) |
32.7 (90.9) |
39.1 (102.4) |
42.0 (107.6) |
45.5 (113.9) |
43.7 (110.7) |
41.7 (107.1) |
37.3 (99.1) |
29.9 (85.8) |
25.9 (78.6) |
45.5 (113.9) |
| Прос. висока °C (°F) | 10.7 (51.3) |
12.2 (54) |
16.2 (61.2) |
21.2 (70.2) |
27.2 (81) |
32.5 (90.5) |
35.2 (95.4) |
35.0 (95) |
30.6 (87.1) |
24.2 (75.6) |
16.9 (62.4) |
11.9 (53.4) |
22.82 (73.09) |
| Прос. ниска °C (°F) | 3.0 (37.4) |
3.6 (38.5) |
5.5 (41.9) |
9.3 (48.7) |
13.7 (56.7) |
18.3 (64.9) |
21.2 (70.2) |
21.0 (69.8) |
16.6 (61.9) |
12.4 (54.3) |
7.3 (45.1) |
4.7 (40.5) |
11.38 (52.49) |
| Најниска забележана °C (°F) | −7.0 (19.4) |
−8.9 (16) |
−5.1 (22.8) |
−2.0 (28.4) |
4.0 (39.2) |
7.6 (45.7) |
13.4 (56.1) |
12.2 (54) |
8.4 (47.1) |
2.3 (36.1) |
−3.4 (25.9) |
−6.0 (21.2) |
−8.9 (16) |
| Прос. врнежи мм (ин) | 110.7 (4.358) |
98.4 (3.874) |
79.9 (3.146) |
56.1 (2.209) |
32.3 (1.272) |
15.5 (0.61) |
9.5 (0.374) |
7.9 (0.311) |
22.0 (0.866) |
50.5 (1.988) |
97.0 (3.819) |
129.5 (5.098) |
709.3 (27.925) |
| Прос. бр. дождливи денови | 11.2 | 10.8 | 9.2 | 9.3 | 6.4 | 3.2 | 2.1 | 1.5 | 3.3 | 6.1 | 9.4 | 12.9 | 85.4 |
| Сред. бр. сончеви часови месечно | 89.9 | 106.4 | 170.5 | 201.0 | 275.9 | 327.0 | 356.5 | 334.8 | 279.0 | 201.5 | 123.0 | 74.4 | 2.539,9 |
| Извор: Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü [8] | |||||||||||||
Архитектура[уреди | уреди извор]
Џамијата Ајше Хафса султан била изградена во 16 век и посветена на Ајше Хафса султан, мајка на Сулејман Величествениот. Во нејзина чест се одржува фестивалот Месир секоја година во март, на кој присуствуваат личности од национално ниво. Џамијата е дел од компексот (кулије), во кој има болница специјализирана за ментални болести. Џамијата Мурадије била изградена во 16 век од страна на големиот архитект Мимар Синан. Во градот се одржува фестивал на гроздоберот.
Економија[уреди | уреди извор]
Според бројките објавени од страна на гувернерот, 694 компании во провинцијата Маниса од вкупниот број на компании од 5.502 за 2007 година во покраината се сертифицирани индустриски претпријатија и тие вработуваат вкупно 44,449 лица. Во рамките на овие 694 компании, Маниса претставува центар со 238 претпријатија кои се вклучени во индустриското производство, Тургутлу (125), Акхисар (100), Салихи (78), Саруханли (33), Алашекир (30), Кула (28), Демирџи (20) и Сома (17)[9].
Меѓу водечките индустриски активности, компаниите најмногу се ангажирани во производство на прехранбени производи (196 компании), градежни материјали (114), метални производи (85), како и текстилната индустрија и индустријата за облека (46) и памук (43). Најголем број на работна сила се концентрирани во електрониката, прехранбени производи и градежната индустрија.
Спорт[уреди | уреди извор]
Фудбалскиот клуб од грдот се вика Манисаспор и се натпреварува во Првата Супер лига на Турција. Своите домашни натпревари ги игра на стадионот Маниса 19 Мајис со капацитет од 16,597 гледачи[10].
Луѓе[уреди | уреди извор]
- Шехзаде Мустафа (1515 - 1553), син на султан Сулејман I.
- Шехзаде Јахија (1585 - 1649), син на султан Мехмед III.
- Агатангел Схолариос (1818 - 1893), грчки свештеник
- Агатангел Константинидис (1864 - 1935), грчки свештеник
- Агатангел Схолариос (1818 - 1893), грчки свештеник
- Василиј Пападопулос (1884 - 1969), грчки свештеник
- Григориј Орологас (1864 - 1922), грчки свештеник
- Кенан Еврен (р. 1917), турски офицер и политичар
- Теодорос Аскитис (? - 1908), грчки дипломат
Збртимени градови[уреди | уреди извор]
|
Наводи[уреди | уреди извор]
- ↑ „Површина на областите (со езера) во км²“. База на обласна статистика. Статистички завод на Турција. 2002. Посетено на 2013-03-05. (турски)
- ↑ „Население на покраинските/окружните центри и паланки/села во 2012 г.“. База на податоци за населението по системот ABPRS. Статистички завод на Турција. Посетено на 2013-02-27.
- ↑ George Perrot (2007). History of Art In Phrygia, Lydia, Caria And Lycia (француски и англиски). Marton Press. стр. 62. ISBN 978-1-4067-0883-7.
- ↑ James George Frazer (1900–1913–1965). Pausanias, and other Greek sketches, later retitled Pausanias's Description of Greece ISBN 1-4286-4922-0, ISBN 978-1-4286-4922-4. Kessinger Publishing Company. Проверете ги датумските вредности во:
|year=(help) - ↑ George Akropolites, "The History" (Ruth Macrides, ed), Oxford, University Press, 2007, p. 171.
- ↑ Edhem Eldem; Daniel Goffman; Bruce Alan Masters (1999). The Ottoman City Between East and West: Aleppo, İzmir, and Istanbul; section "İzmir:From village to colonial port city" p. 91 ISBN 0-521-64304-X. Cambridge University Press.
- ↑ Kinross 1960, стр. 318
- ↑ „архивски примерок“. Архивирано од изворникот на 2011-04-30. Посетено на 2016-10-18.
- ↑ The counts given exclude Soma's lignite mines (10 million tonnes produced in 2007) and thermal power plant (7 bn kW/hour electricity production in 2007).
- ↑ „архивски примерок“. Архивирано од изворникот на 2016-04-19. Посетено на 2016-10-18.
- ↑ „Skopje - Twin towns & Sister cities“. Official portal of City of Skopje. © Grad Skopje - 2006 - 2013, www.skopje.gov.mk. Архивирано од изворникот на 2013-10-24. Посетено на 2013-11-04.
Надворешни врски[уреди | уреди извор]
 |
„Маниса“ на Ризницата ? |
- Celal Bayar University Архивирано на 19 септември 2018 г.
- (англиски)Mesir Festival web site - English language pages Архивирано на 11 декември 2008 г.
- Jewish community of Manisa
- Lost City (Continent) Atlantis was in Manisa? Архивирано на 16 септември 2008 г.
- 200 Manisa pictures, many of its monuments