Кравари

Кравари
Кравари Местоположба на Кравари во Македонија Кравари на карта
Координати 40°58′59″N 21°22′0″E
Регион	Битолско Поле
Општина	Битола
Население	819 жит. (поп. 2021)
Пошт. бр.	7223
Шифра на КО	02065, 02565
Надм. вис.	587 м
Слава	Голема Богородица
Кравари на општинската карта Атарот на Кравари во рамките на општината
Кравари на Ризницата

Кравари — село во Општина Битола, во околината на градот Битола.

Географија и местоположба

Пелагониска рамнина, или скратено кажано Пелагонија, најголемата житница на Македонија, е заградена со планинските венци Баба Планина од запад, Ниџе од исток и се простира во Република Грција до Лерин.

Како мало пиленце кое се изродило под крилото на Пелагонија е селото Кравари. Оддалечено е 4 километри јужно од Битола. Се простира од двете страни на патот кој води од Битола - Лерин. Се наоѓа на надморска височина од 587 метри.

Според Археолошката карта на Република Македонија познати се повеќе археолошки наоѓалишта кои потекнуваат од неолитско и бронзено време како што се Тумба Старо Село, Жеждево, Црна Земја и Чукут.

Атарот на Кравари зафаќа мала површина од само 2 км. кв. Еден дел од селото се простира на атарот на КО Буково. Селото е рамничарско со поволни климатски услови за одгледување на сите земјоделски култури. Целиот атар е покриен со мрежа од xидросистемот за наводнување „Стрежево“ Овој систем овозможува наводнување на сите земјодделски површини и успешно одгледување на сите земјоделски култури.

Подземните води се на доста високо ниво.

Историја

Ојконимот Кравари

Според турските пописни дефтери од 15. и 16. век, во 1468 година стои забележано името на селото Краварина. Самото име упатува на заклучокот дека тоа било сточарска населба каде се чуваат повеќе крави, бидејќи постоеле и постојат потребните услови за одгледување на секаков вид на стока, особено крави. Со текот на времето името се модифицирало во денешното име Кравари.

Според изнесените податоци во Турските пописни дефтери, во 1468 година Кравари имало 35 христијански семејства. Според истиот извор, во 1568 година бројот на христијанските семејства се намалил и имало вкупно 9 христијански семејства и 7 муслимански семејства.

Во 1914 година имало 53 жители. Во подолг временски период Кравари било мало село. Развојот на Кравари започнува по 1948 г. Интензивно зголемување на бројот на семејствата во Кравари се забележува после 1970 г.

Верски живот

Од кога започнал верскиот живот во Кравари со сигурност не можеме да потврдиме. Во пописот на семејствата од 1468 година е запишано името на Алексо-поп. Тоа не упатува на заклучокот дека во тоа време имале организиран верски живот.

Според кажувањето на старите краварци, пред изградбата на постојниот храм, на истото место имаало мало црквиче со икона на Св. Богородица. Во него краварци палеле свеќи и ги изразувале своите верски чувства.

Новиот храм Св. Богородица најверојатно е граден во 1930 и 1931 година. Изградбата на храмот, како задужбина, ја финансирале Стево и Стојна од село Градешница кои живееле во САД. Изградбата на иконостасот и сликањето на фреските било направено во 1931 и 1932 г. Прво крстено новороденче било девојчето Даница Димовска во 1932 г.

Заедничка слава на жителите на село Кравари е Успение на Пресвета Богородица позната кај народот како Голема Богородица која се слави секоја година на 28 август.

Српска колонизација на Кравари

Кравари за време на Првата светска војна. Француска разгледница

Во периодот од 1919 година започнала српска колонизација на Кравари која траела сè до 1941 година. Во овој период, во Кравари биле донесени 14 српски семејства од околината на Пирот, Чачак и Кралево. Биле сместени по 7 семејства од двете страни на главниот пат кој врви низ село Кравари и продолжува за Грција. После 1945 година некои од овие семејства се вратиле назад во Србија, а некои останале.

Учество во Народноослободителната војна

Во Народноослободителната војна, во периодот од 1941 до 1945 година од Кравари биле вклучени 15 борци. Некои од нив добиле воени одликувања. На бојното поле животите ги положиле Спасе Ристевски, Светозар Поповски, Ристе Ивановски и Киро Соклевски.

Вкупно 3 жители на оваа населба се заведени како жртви во Втората светска војна.

Стопанство

Населението на Кравари претежно се занимава со земјоделство и сточарство. Успеваат скоро сите земјоделски култури. Населението на своите ниви одгледуваше индустриска пиперка, а на поголем број ниви се одгледуваше и оризот. Затоа во периодот на 1950 и 1952 година е изграден погон за мелење на пипер која потоа се продаваше на пазарите ширум Југославија. Во наредниот период беше изграден уште едeн погон за лупење на оризовата арпа. Овие погони сега не работат.

Краварци се познати и како вредни овоштари и добитници на бројни награди.

Пчеларството, исто така, има своја долга традиција. Највисоките одликувања за квалитет мед и негување на пчелните семејства се доделени на пчелари од Кравари.

Во времето од 1960 до 1970 година во градот Битола имавме силен подем на стопанството кој беше следен со голем развој на многу претпријатија кои бараа голем број на работници. Работници се бараа во градежништвото, металопреработувачката, текстилната и прехранбената индустрија и други фирми за услужни и други дејности. Со својата близина до Битола, Кравари беше погодно место за населување. Така во наредните години се случи масовно доселување на жители од сите краишта на Македонија. Населението се соочуваше со многу проблеми. Населението е многу мешано, но солидното водство на месната заедница и несебичното залагање на граѓаните помогнаа да се изгради современа урбана населба. Така е изградена водоводна мрежа, во 1983 година канализациона мрежа до секое домаќинство, телефони, кабелска телевизија, интернет и многу друго. Сите улици се асфалтирани. Во Кравари има бројни продавници за колонијална стока, услужни дејности, продажба на земјоделска механизацција и друго.

Кравари е добитник на највисокото општинско признание, наградата 4 ноември за 1983 г.

Население

Население во минатото

Година Нас. ±% 1948 158 —     1953 185 +17.1% 1961 234 +26.5% 1971 536 +129.1% 1981 1.219 +127.4%	Година Нас. ±% 1991 1.252 +2.7% 1994 1.208 −3.5% 2002 880 −27.2% 2021 819 −6.9%

Во 1468 година во Кравари живееле 35 христијански семејства. Имињата на тогашните жители се скоро исти со денешните македонски имиња: Јанко, Никола, Трајко, Бојчин, Стојко, Пејо Тоде и сл.

Во 1568 г. бројот на христијанските семејства се намалил на 9, а се зголемил бројот на муслиманските семејства на 7. Во наредниот период Кравари опстојувало како мало село. Во 1914 година во Кравари живееле 53 жители.

Според статистиката на Васил К’нчов („Македонија, Етнографија и статистика“) од 1900 година, во Кравари живееле 160 жители, сите Македонци. Според егзархискиот секретар Димитар Мишев, („La Macédoine et sa Population Chrétienne“), во 1905 година во Кравари имало 48 Македонци, под врховенството на Бугарската егзархија.

На Етнографската карта на Битолскиот Вилает од 1901 г. Кравари се води како чисто македонско село во Битолската каза на Битолскиот санџак со 20 куќи.

Според германска карта издадена во 1941 година, а заснована на пописот на Кралството Југославија од 1931 година, селото имало 100 Македонци.

Според пописот од 2002 година во Кравари има 880 жители и претставува едно од средните по големина села во пошироката околина на градот Битола. Во него живееле 871 Македонец, 1 Албанец, 7 Турци и 1 Србин.

Според последниот попис од 2021 година, во селото живееле 819 жители, од кои 778 Македонци, 2 Албанци, 4 Турци, 4 останати и 31 лице без податоци.

Во табелата во продолжение е направен преглед на населението во сите пописни години:

Година	1900	1905	1948	1953	1961	1971	1981	1991	1994	2002	2021
Население	160	48	158	185	234	536	1.219	1.252	1.208	880	819

Извор за 1900 г.: Македонија. Етнографија и статистика.; за 1905 г.: La Macédoine et sa Population Chrétienne.; за 1948-2002 г.: Државен завод за статистика на РМ.; за 2021 г.: Државен завод за статистика на РМ.

Најголемото доселување во Кравари е во периодот од 1970 до 1990 година. Во Кравари се доселени семејства од скоро 70 населби од сите краишта на Македонија. Најмногу доселеници има од Охридско, Струшко, потоа мариовските и моштенските села.

Родови

Кравари е македонско православно село, сите родови во селото се доселенички. Според податоците од 1953 година, родови во Кравари се:

• Доселеници: Кожевци (2 куќи) доселени се во XIX век од селото Црничани; Нечовци (1 куќа) доселени се од селото Беранци; Тасевци (2 куќи) доселени се од селото Габаловци; Китановци (1 куќа) доселени се од селото Суводол; Димовци (2 куќи) и Ристевци (1 куќа) доселени се од селото Вашарејца; Тутунџиовци (1 куќа) доселени се 1921 година од селото Оптичари; Попоски (1 куќа) доселени се во 1934 година од Лакаица, во Лакаица се доселени од селото Стеблево во Голо Брдо. Петко Исакоски (62 години во 1953 година) е роден во Стеблево, неговиот брат Владо Исакоски, живеел во Скопје, и бил учител; Зариќи (1 куќа) доселени се од околината на Чачак, како колонисти во 1924 година. Тие биле први жители во новиот дел на Кравари; Атанасоски (1 куќа) доселени се 1924 година од селото Гнеотино; Попоски (2 куќи) доселени се во 1931 година од селото Томино Село во Порече, во Томино Село се доселени од Закамен, го знаат следното родословие: Мисајло (67 години во 1953 година) Томо-Симјан-Здравко-Соколе-Секула. Поповци во Порече дале околу 20 свештеници; Тодороски (1 куќа) доселени се во 1935 година од селото Љубојно во Преспа; Шишковци (1 куќа) доселени се од селото Јабланица во Дримкол во 1935 година. Во Јабланица се викале Шиниковци, и имаат истоимени роднини во селото; Поповци (2 куќи) доселени се од Битола, во 1941 година; Дејкоски (2 куќи) доселени се во 1941 година од селото Вевчани во Струшко (Дримкол). Во овој род имало задруга од 15 членови; Маркоски (1 куќа) и Неделкоски (1 куќа) доселени се првите во 1941 година, а вторите во 1948 година, од селото Орехово; Марковци (2 куќи) доселени се во 1941 година од селото Јабланица во Дримкол; Сотировци (1 куќа) доселени се во 1943 година од селото Орово во Преспа (денес во Грција); Калајџиовци (1 куќа) доселени се во 1947 година од селото Љубојно во Преспа; Димоски (1 куќа) доселени се од селото Брусник.

Општествени установи

Наставата на мајчин македонски јазик започна во декември 1944 година во помошните простории на црквата. Прв учител беше Милојко Поповски. Во периодот од 1968 до 1970 година се изгради ново современо училиште со две училници и помошни простории. Наставата во новото училиште започна од 1970 година.

Во Кравари има изградено и современа здравствена амбуланта која беше предадена во употреба на 7.04.1990 година. Во неа се вршат здравствени прегледи и стоматолошки услуги. Во Кравари усппешно работи и аптеката Венена-фарм која својата работа ја започна на 228.03 2004 г.

Во март 2005 година започна со работа и дијагностичкиот центар Св. Спас кој располага со најсовремена опрема за дијагностика на сите видови заболувања.

Има уредено игралиште, многу маркети, продавници и др. Исто така, во селото се наоѓа основното училиште „Крсте Петков Мискирков“, во кое се одвива настава за ученици од прво до петто одделение.

Самоуправа и политика

Избирачко место

Во селото постојат избирачките места бр. 150 и 150/1 според Државната изборна комисија, сместени во просториите на основното училиште.

На претседателските избори во 2019 година, на ова избирачко место биле запишани вкупно 1.014 гласачи.

Културни и природни знаменитости

Цркви

• Црква „Успение на Пресвета Богородица“ — главната селска црква;

Археолошки наоѓалишта

• Тумба — населба од неолитско време;
• Жеждево — населба од доцноантичко време;
• Старо Село — населба од неолитско, бакарно и бронзено време;
• Црна Земја — населба од доцноантичко време;
• Чукут — некропола од доцноантичко време.
• Тумба II — населба од неолитско и бакарно време;
• Мулојца — населба од неолитско време;
• Рамно — населба од неолитско време;

Култура и спорт

Од 1958 година постои Културно-уметничко друштво „Спасе Ристевски“, а подоцна преименувано со името „Везилка“. Во кореографија на Димитар Таневски имале бројни настапи во повеќе места.

Фудбалот во Кравари секогаш бил омилена игра. Фудбалската екипа ги имала следните имиња: "Млад разарач", "Работник" и последно Фудбалски клуб "Кравари" кое име го носи и денес. Многу години со ред биле на врвот на општинската лига.

Од 1990 година во Кравари се одржува и турнир на ветерани, играчи постари од 35 години. Овој турнир се одржува помеѓу спортските екипи на селата од Кравари, Лавци, Бистрица и Оптичари.

Иселеништво

Иселеници има во Оптичари (Иловци), Поешево (Вичоровци) и во Бистрица (Парчевци).

Литература

• Ѓорѓи Лазаревски, Кравари (монографија), Месна заедница Кравари, 2006
• Турски документи за историјата на македонскиот народ, опширни пописни тефтери од XV век, том 2, Скопје, 1973