Канун на Лек Дукаѓин

Од Википедија — слободната енциклопедија
(Пренасочено од Канунот на Лек Дукаѓини)

Канунот на Лек Дукаѓин е збир на традиционални албански закони. Канунот првенствено беше устен и дури во XX век беше објавен во писмена форма. Постои само еден Канун од дамнешни времиња, а тоа е "Канунот на Лека", од кој подоцна се појавија шест варијации, групирани според областа, личноста и времето на потекло: Kanuni i vjetër (Стариот Канун), Kanuni i Lekë Dukagjinit (Канунот на Лек Дукаѓин), Kanuni i Çermenikës (Канунот на Черменика), Kanuni i Papa Zhulit (Канунот на Папа Жули), Kanuni i Labërisë (Канунот на Лабрија) и Kanuni i Skenderbeut (Канунот на Скендербег), исто така познат како Kanuni i Arbërisë (Канунот на Арбрија).

Канунот на Скендербег е најблизок и најсличен со Канунот на Лек Дукаѓин, а вториот, исто така, се смета за синоним на зборот Канун. Канунот на Лек Дукаѓин беше развиен од страна на Лек Дукаѓин, кој изврши кодификација на постоечките обични закони. Тој се користи претежно во северна, средна Албанија и околните области кои порано беа во Југославија, каде што има големо етничко албанско население: Црна Гора, Косово и Македонија. Тој беше првпат кодификуван во 15 век, но е употребуван многу порано. Се користи во таа форма до 20 век, а неодамна оживеа по падот на комунистичкиот режим во раните 1990-ти.

Потекло[уреди | уреди извор]

Практиката на усните закони кои Лек Дукаѓин ги кодифицира во Канун беше предложено од страна на Едит Дурам што датира од бронзеното време. Некои автори претпоставуваат дека Канунот може да потекнува од племенските закони на античките Илири. Други автори сугерираат дека Канунот задржа елементи од индоевропските праисториски епохи. Некои други автори сугерираат дека постојат многу сличности меѓу Канунот и Maнусмрти, најраната работа на Дарамсатра, текстуалната традиција на хиндуизмот, што укажува на заедничко потекло.

Според српските автори Т.О. Ораовац и С.С. Ѓуриќ, Канунот во голема мера се заснова на Законот на Душан, уставот на Српското царство (донесен 1349), кој во тоа време се одржа на целата територија на Албанија. Ноел Малком шпекулира дека еден напис во Кодексот на Душан беше ран обид во одредувањето на само-администрација на обичајното право во планините, како што подоцна беше кодифицирано во Канунот на Лек Дукаѓин, и ако е така, ова ќе биде најран доказ дека таквите обичајни закони биле во сила.

Развиток[уреди | уреди извор]

Лек Дукаѓин , наводно, бил првиот кој изврши кодификација на "Канунот" во 15 век. Кодот е запишан во 19 век од страна на Стефан Гечов и делумно објавен во Hylli i Drites периодично во 1913. Целосната верзија се појави во 1933 година по смртта на Гечов во 1926 година. Во 1989 година двојна англискo-албанската верзија беше објавена, а потоа повторна верзија во 1992 година.

Иако законите се припишуваат на Лек Дукаѓин, законите еволуирале со текот на времето, како начин да се донесе закон и владее во овие земји. Канунот беше поделен на следните 12 делови: црква, семејство, брак, куќа, добиток и имот, работа, пренос на имот, кажан збор, чест, штети, закон во врска со кривични дела, судскиот закон, изземања и исклучоци; и верзијата на Гечов има 1262 членови кои ги регулираат сите аспекти на планинскиот живот: економската организација на домаќинствата, угостителство, братство, клан, граници, работа, брак, земјиште, итн. Besa (честа) е од примарна важност во текот на кодот како камен-темелник на личните и социјалните однесувања. Канунот се однесува и на христијанските и муслиманските Албанци.

Некои од најконтроверзните правила на Канунот (особено Книга 10 Дел 3) се одредите како треба да се постапува со убиството, често во минатото, но и сега се доведува до крвна одмазда, кои траат сè додека сите мажи во инволвираните семејства се убиени. Жените се гледаат само како производители на деца и се третирани на дискриминирачки начин и така не се сметаат за достојни. Во некои делови од земјата, Канунот наликува на италијанска одмазда. Овие правила се вратија во текот на 1990-тите години, во северна Албанија, бидејќи луѓето немаат верба во немоќната локална власт и полицијата. Постојат организации кои се обидуваат да посредуваат меѓу раскараните семејства и да се обидуваат да ги натера да ја "простат крвта" (албански: Falja е Gjakut), но често единствениот прстој за мажите е да останат во своите домови, кои се сметаат за безбедно засолниште од Kaнунот, или да пребегаат од земјата. Албанското име за крвната одмазда е Gjakmarrja.

Поранешниот комунистички водач Енвер Хоџа, Албанија ефикасно ја запре практиката на Канунот со тешка репресија и многу силна полициска држава. Но, по падот на комунизмот, некои заедници се обидуваат да ги откријат старите традиции, но некои од нивните дела биле изгубени, што доведува до стравови за погрешно толкување.

Имено, сегашниот албански Кривичен законик не содржи никакви одредби од Канунот кои се занимаваат со крвната одмазда, а непризнавање на овој кодекс е направен во современиот албански правен систем. Во 2014 година околу 3.000 албански семејства се проценува дека биле вклучени во крвни непријателства и од падот на комунизмот тоа доведе до смрт на 10.000 луѓе.

Канунот во литературата и филмовите[уреди | уреди извор]

Албанскиот писател Исмаил Кадаре смета крвната одмазда не треба да биде исклучиво албански феномен, туку историска одлика на Балканот во целина. Неговиот роман Скршениот април (албански: Prilli i Thyer) ги истражува социјалните последици на крвната одмазда меѓу две семејства сопственици на земјиште. Бразилската филмска адаптација на романот под наслов Зад Сонцето (португалски: Abril Despedaçado) пренесува акција од рурална Албанија во бразилските пустински предели, но на друг начин темите останаа недопрени. Американско-албанскиот филм The forgiveness of blood, исто така се занимава со последиците од крвна одмазда на семејствата во оддалечените области на денешна Албанија.

Поврзано[уреди | уреди извор]